نگاه اصلاح گرایانه ی حسینی و مهدوی علیهما السلام

انسان های آرمان خواه و اصولگرا، همیشه نسبت به انحراف از مسیر حق حساس هستند و کج روی ها را بر نمی تابند. در این میان، انحرافات حاکمان به دلیل تأثیرگذاری وسیع و غیر قابل انکار آن بر جامعه، بیشتر، گروه اصولگرا را به فعالیت های بازدارنده وا می دارد. حرکت های آشکار و نهان امامان شیعه علیهما السلام نیز از همین دیدگاه، قابل تفسیر است.

یکی از اهداف امام حسین علیه السلام از قیام، ایجاد اصلاحات اساسی در پندارها، گفتارها و رفتارهای نادرست بود؛ چرا که دستگاه اموی، آموزه های دینی را تحریف کرده، برداشت های شخصی را جایگزین دینِ نبوی و علوی نموده و جامعه را دچار نفاق، دنیا زدگی و فساد کرده بود. به همین خاطر امام فرمودند: «قیام من نه برای خوش گذرانی، فساد و ستم است؛ بلکه تنها برای اصلاح امت جدّم و نیز امر به معروف و نهی از منکر است؛ که این، روش پیامبر و علی علیه السلام می باشد».[2]

حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز پس از ظهور، دست به اصلاح کج اندیشی ها و کج روی ها خواهند زد و بدعت ها، خود خواهی ها، فساد ها، نفاق ها و قرائت های خود خوانده از دین را مورد اصلاح قرار خواهند گرفت. چنانچه رسول گرامی اسلام صل الله علیه و آله و سلم، فرمود: «هرگاه خداوند اراده فرماید که اسلام را عزیز نماید، پشت هر جبار کینه توز را بشکند؛ زیرا او بر هر کاری تواناست و امت را بعد از فسادش اصلاح می کند».

اصلاح مفاسد، ابتدا به صورت مسالت آمیز و با کار فرهنگی انجام می گیرد؛ اما در صورت عدم موفقیت، به مبارزة رو در رو نیاز دارد. با این بیان، مناسب است برخی از گونه های اقدامات اصلاحی را در دو نهضت امام حسین و امام مهدی علیهما السلام بر شماریم:

الف) گونه های اصلاح گری حسینی

1- اصلاح باطل گرایی
در جایی که ناراستی و فسادهای گوناگون، نه تنها ناپسند نیست، که به اندازه ای سریان یافته است که حتی یادی از حق نمی شود، جای دارد که حق گرایان و حق طلبان، تمام داشته های خود را برای احیای حق، فدا کنند. به همین جهت، امام حسین علیه السلام در بیان علت قیام خود، می فرمایند: «آیا نمی بینید که به حق عمل نمی شود و از باطل نهی نمی گردد؟» [3]

2- اصلاح تبعیض و بی عدالتی ها [4]
عدالت خواهی، بانگی است که از سرشت تمامی انسان ها، بلند می شود و هیچ گاه به خاموشی نگراییده است. تا زمانی که ندای مظلومان در دادخواهی و عدالت طلبی بلند است، جای سکوت برای هیچ انسان آزاده ای نیست.

3. اصلاح جامعه
از وظایف مهم رهبران جامعه، تربیت، هدایت و ارشاد مردم است. هنگامی که موتورِ حرکتِ جامعه، بر اثر انواع فسادها و بی عدالتی ها خاموش گشته، بپا خاستن برای اصلاح آن، یک تکلیف الهی است. بر همین اساس، سید شهیدان علیه السلام فرمود: «...برای اصلاح در امت جدم قیام نموده ام».[5]

4. اصلاح و پاکسازیِ حکومت از حاکمان ستمگر
امام حسین علیه السلام حکومت زمان خود را ظالم می دانست و می فرمود: «... من مرگِ در راه خدا را جز سعادت، و زندگیِ همراه ستمگران را چیزی جز هلاکت و شقاوت نمی دانم»[6]. سرانجام گفتار و رفتار امام حسین علیه السلام باعث شد مردمی که غرق در فساد بودند، بیدار و هوشیار شوند و نسبت به عملکرد بنی امیه در حوزة دین و فرهنگ، اعتراض نمایند و حاکمیت آن ها را بر اندازند.

ب. گونه های اصلاح گری مهدوی

1. اصلاح اخلاق مردم
یکی از مهمترین وظایف و اهداف اولیای الهی، رشد و تکامل انسان هاست؛ چنانچه پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم در این باره فرموده اند: «من برای رشد و به کمال رساندنِ مکارم اخلاق مبعوث شدم».

امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز با وجود آن که در غیبت به سر می برد، اما این وظیفه را ترک نکرده است. دعا یکی از ابزارهایی است که ایشان، به وسیلة آن، مردم را به سوی رشد اخلاقی سوق می دهند. شایسته است این نکته را یادآوری کنیم که برخی از ادعیه، بیشتر برای اصلاح اخلاقِ فردی و برخی دیگر برای اصلاح اخلاقِ اجتماعی است.

از جمله ادعیه ای که از امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف در قالب توقیعات وارد شده است، می توان به این موارد اشاره نمود:

الف) دعای افتتاح: این دعا توسط محمد بن عثمان بن سعید عمری- نائب خاص امام زمان علیه السلام- گزارش شده است و خواندن آن در شب های ماه رمضان -که ماه خودسازی است- بسیار سفارش شده است.

ب) دعای سمات: این دعا در قالب توقیع برای نایب خاص امام، عثمان بن سعید عمری نگاشته شده است و قرائت آن در عصرهای جمعه، مؤکد است.

ج) دعای «اللهم ارزقنا توفیق الطاعه...»: این دعا از ادعیة بسیار ارزشمند است و به خواندن و عمل به آن، اهمیت زیادی داده شده است.

د) زیارت ناحیه مقدسه: این زیارت، غمنامة امام زمان برای امام حسین علیه السلام در روز عاشوراست.

2. اصلاح جامعه از فساد و مُفسد
یکی از وظایف امام، اصلاح جامعه ی فاسد است که گاهی به وسیله ی اصلاح درونیِ افرادِ جامعه صورت می گیرد- همچنان که در مورد قبل، بیان شد- و گاه به صورت برخورد عملی و جرّاحی غدد فسادانگیز جامعه؛ و این، همان کاری است که امام حسین علیه السلام انجام داد.

3. اصلاح برداشت ها و قرائت های نادرست از دین
تا زمان ظهور، به قدری دین، دچار بدعت و تحریف و قرائت های خودخوانده از متون دینی خواهد شد که با وجود آن که امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف اسلام ناب را ارائه خواهد کرد، مردم، آن را جدید می بینند!

4. اصلاح رابطة مردم با خود، دیگران و خدا
امام علی علیه السلام در حدیثی فرمودند: «سه چیز است که سومی ندارد: اگر کسی تمام فکر و توجهش به آخرت باشد، خدا دنیای او را به عهده می گیرد و حل می کند؛ اگر کسی درون خودش را اصلاح کند، خدا ظاهرش را اصلاح می نماید؛ و اگر کسی رابطة خود با خدایش را اصلاح نماید، حضرت حق، رابطة او و مردم را اصلاح می نماید.»[7]

امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف زمینة اصلاح هر سه ی این روابط را فراهم می کند و همت مردم را در اصلاح آخرت و اصلاح رابطه ی خود با دیگران قرار می دهد.

5. اصلاح و رفع امتیازات ویژه و رانت خواری
«امتیاز ویژه» عنوانی است که احتمال سوء استفاده ی از آن، بسیار زیاد است و به همین خاطر، گاهی آن را معادل رانت خواری یا ویژه خواری می دانند. این موضوع، زمانی اتفاق می افتد که افراد نزدیک حاکمیت، بدون داشتن استحقاق، امتیازاتی را برای خود قائل شوند.

یکی از برنامه های امام زمان(عج) در راستای بسط عدالت، رفع امتیازات ویژه است؛ چنانچه امام باقر علیه السلام فرمودند: «وقتی امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف ظهور نماید، ویژه خواری را از بین خواهند برد»[8].

7. اصلاح سیستم حکومتی از کارگزاران ناصالح
بیشترین نارضایتی از دولت ها به خاطر برخورد و عملکرد نادرست کارگزاران فاسد است. حتی اگر حاکمیت، مشروعیت داشته باشد و حاکمان، صالح باشند، کارگزاران ناصالح سبب نارضایتی مردم خواهند شد؛ به همین جهت، یکی از برنامه های امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف برکناری این گونه افراد است. امام علی علیه السلام نیز در این باره فرموده اند: «بدانید وقتی قائم بیاید ... حاکمان ستمگر (و ناصالح) را بر کنار می کند...»[9].

پی نوشت:
1. اصلاح یعنی ایجاد خیر و نیکی؛ اصل آن صلح است و صلح چیزی است که خلاف فساد باشد و می تواند در درون فکر و یا عمل باشد؛ البته بیشترِ کاربرد آن در عمل و رفتار است. (التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج6، ص265)
2. بحارالانوار، ج44، ص329.
3 . «الاترون ان الحق لایعمل به وان الباطل لایتناهی عنه». (همان، ج44، ص381)
4 . ارشاد شیخ مفید، ص204.
5 . «انی خرجت لطلب الاصلاح فی امت جدی». (بحارالانوار، ج44،ص329)
6. «انی لا اری الموت الاسعادة الحیاة و مع الظالمین الابرما». (تحف العقول، ص249)
8 .بحارالانوار، ج 68، ص364.
9 . انتظار، شماره13، ص274، به نقل از بحار، ج52، ص309.
10 بحار، ج51، ص120.