باورداشت مهدویت در خطبه غدیر- عبارت نوزدهم، بیستم و بیست و یکم

«ألَا وَ إِنَّهُ وَلِيُّ اللهِ فِي أرْضِهِ وَ حَكَمُهُ فِي خَلْقِهِ وَ أمِينُهُ فِي سِرِّهِ وَ عَلَانِيَتِهِ»
«آگاه باشيد که او (حضرت مهدي "عج") در زمين ولي خداست و در ميان مخلوقاتش حَکَم خداست و در آشکار و پنهان امانت ‌دار خداوند است.»

«ولي» به معناي سرپرست و اولي به تصرف است. ما از جمله اول دو معنا برداشت می  کنیم: یکی این که امام زمان (عج) متولي خداست در زمين، اما چون این امر مطلق بیان شده و مقید به بعد از ظهور نگشته، پس امام زمان (عج) در زمان غيبت هم، ولی و سرپرست از جانب خدا در زمين است.

در معناي ديگر، «ولي» از نظر علامه طباطبایی چنین است:

وقتى مى ‏گویيم خداى تعالى ولى بنده مؤمنش مى ‏باشد، معنايش اين است كه آنچنان وصل به بنده است و آنچنان متولى و مدبر امور بنده است كه هيچ‌كس ديگرى اينچنين ارتباطى را با آن بنده ندارد. اوست كه بنده را به صراط مستقيم هدايت مى ‏كند، امر و نهى مى‏ كند، به آنچه سزاوار است وامى ‏دارد، از آنچه نكوهيده است باز مى ‏دارد و او را در زندگى دنيايى و آخرتي  اش يارى مى‏ كند، همچنان كه از اين طرف نيز مى ‏گویيم مؤمن واقعى ولى خداست؛ زيرا آنچنان وصل به خداست كه متولى اطاعت او در همه اوامر و نواهى اوست و تمامى بركات معنوى از قبيل هدايت، توفيق، تأييد، تسديد و به دنبالش اكرام به بهشت و رضوان را از خداى تعالى مى ‏گيرد. [1]

این یعنی ولي خدا؛ يعني کسي که با خداوند هيچ‌ گونه فاصله‌ ای ندارد. اما چه ‌چيزي بين ما و خدا فاصله مي ‌اندازد؟ پاسخ «گناه» است. حجاب ‌هاي ظلماني گناه و غفلت، بين ما و خدا فاصله مي ‌اندازند. حال اگر ولی ‌الله هيچ‌ گونه فاصله  اي بین خود و پروردگارش ندارد، پس همه نگاه و حرکت و قدرت و علم و دانشش از طرف خداست؛ يعني در عبوديت به مرحله ‌اي رسيده است که ولي ‌الله گردیده است. لذا ولايتِ کسي که ولي خداست دو جنبه دارد: يکي اينکه خيلي به خدا نزديک است، ديگر اينکه ازطرف خدا سرپرست است. پس «اشهد ان علي ولي الله» دو معنا دارد: يکي اينکه به خداوند خيلي نزديک است و هيچ‌ گونه فاصله‌ اي از نظر گناه و امثال این ‌ها ندارد و ديگر اينکه از طرف خدا مبعوث است که اولي به تصرف باشد و در زمين حکومت کند.

«وَ حَكَمُهُ فِي خَلْقِهِ»، «حَکَم» يعني کسي که حُکم مي‌ کند؛ اما در کجا حکم می‌ کند؟ در پاسخ می‌ گوییم: «فِي خَلْقِهِ». سؤال دیگر اینکه خلق بزرگتر است يا ارض؟ در جواب می‌ گوییم که خلق بزرگتر است؛ چون ارض فقط زمين را شامل مي ‌شود، ولي خلق شامل همه مخلوقات است. امام زمان (عج) از طرف خداوند در زمين سرپرست است. اما حَکَميت ايشان در تمام آفرينش است و این معنايش آن است که خداوند متعال او را براي فرشتگان، انسان ‌ها، حيوانات، نباتات، جمادات و هر موجودي که داراي هستي و کمالات هستي است، حجت و حَکَم قرار داده است.

از «وَلِيُّ اللهِ فِي أَرْضِهِ» ولايت تکويني استفاده نمی شود؛ اما از «وَ حَكَمُهُ فِي خَلْقِهِ» این نکته برداشت مي ‌شود؛ يعني وجود امام عصر (عج) در آفرينش حَکَم است. با توجه به آیه «لا رَطْبٍ وَ لا يابِسٍ إِلاَّ في‏ كِتابٍ مُبين» [2] «يعني هیچ تر و خشکی (در عالم) نیست مگر آن ‌که در کتاب مبین (یعنی امام معصوم) آمده است.» [3] می توانیم بگوییم که تمام موجودات به اذن امام زمان (عج) حرکت مي ‌کنند و حَکَميت امام زمان (عج) بر تمام موجودات از جمادات تا فرشتگان سایه افکنده است.

بعد هم مي‌ فرمايد: «... وَ أَمِينُهُ فِي سِرِّهِ وَ عَلَانِيَتِهِ...»؛ «امانت ‌دار خداوند است در آشکار و پنهان. آشکار يعني عالم ماده و پنهان يعني عالم معنا و آن به این دلیل است که چون امام زمان (عج) ولی خداست و بین ولی ‌الله و الله هیچ فاصله ‌ای نیست، لذا امام خدایی می ‌شود و رنگ و بوی خدایی می‌گیرد. خداوند هم او را در عالم ماده و معنا امین خود قرار داده و کلید خزائن آن دو عالم را در اختیار و اراده ی آن حضرت می ‌گذارد. روایاتی هم وجود دارند که نشان می ‌دهند وقتی امام زمان (عج) ظهور می ‌کنند، خداوند تمام گنج ‌های زمین را برای او آشکار می ‌کند؛ مانند این روایت:

«عَنْ جَابِرٍ الْأَنْصَارِيِّ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ (ص) يَقُولُ إنَّ ذَا الْقَرْنَيْنِ كَانَ عَبْداً صَالِحاً جَعَلَهُ اللهُ حُجَّةً عَلَى عِبَادِه‏ ... وَ إنَّ اللهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى سَيُجْرِي سُنَّتَهُ فِي الْقَائِمِ مِنْ وُلْدِي وَ يُبَلِّغُهُ شَرْقَ الْأَرْضِ وَ غَرْبَهَا ... وَ يُظْهِرُ اللهُ لَهُ كُنُوزَ الْأَرْضِ وَ مَعَادِنَهَا ... » [4]


حاصل کلام

ما با بررسی عباراتی چند درباره امام زمان (عج) در خطبه غدیر، با برخی از ویژگی‌ های ذاتی آن حضرت آشنا شدیم. البته توجه به این نکته هم ضروری است که اصل برپایی جریان غدیر برای معرفی امیرالمؤمنین عليه السلام به‌ عنوان امام و ولیّ بعد از پیامبر (ص) در جامعه اسلامی بوده است، اما اینکه در میان آن سخنان گهربار، به امام زمان (عج) نسبت به سایر ائمه عليهم السلام توجه خاصی شده، به این دلیل است که اولاً وقتی آغاز و انجام امری، با استحکام و پیش ‌بینی همه جانبة آن امر صورت بگیرد، توجه و اهتمام مردم در گرویدن و پایبند بودن به آن دین بیشتر خواهد بود؛ زیرا در خطبه غدیر ابتدا به مسأله مهم امامت امام علی عليه السلام اشاره شده و سپس مسأله ی امامت امام مهدی (عج) با توجه خاصی مطرح شده است. ثانیاً توجه خاص به امام مهدی (عج) در این خطبه، به این دلیل است که وقتی پیامبر (ص) مردم را برحذر داشت که از صراط اهل بیت عليهم السلام عدول نکنند، فرمود که ایشان (امام زمان "عج" ) دارای ویژگی اصلاح کنندگی است (و چنانچه انحرافی اتفاق بیافتد) دین خدا را اصلاح خواهد نمود و همه ظلم‌ ها و بی ‌عدالتی ‌هایی که در حق اهل بیت عليهم السلام شده را جبران خواهد نمود. ثالثاً پیامبر (ص) می‌خواهد بگوید که این دین در سلسله ی امامت، انجامی خواهد داشت؛ زیرا در صورت نداشتن پایان و رها شدن به حال خود، هم بعثت پیامبر (ص) به ‌عنوان خاتم الانبیاء عبث خواهد بود و هم در مرتبه ‌ای بالاتر، کار خداوند بیهوده خواهد بود و خداوند هم کار بیهوده نمی‌کند.



پی نوشت:
1. طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن،10/ 88.
2. انعام/ 59.
3. استرآبادی، تاویل الأیات الظاهرة، 478؛ مجلسی، بحار الانوار، 26/ 116. مفضل بن عمر قال دخلت على الصادقg ذات يوم. فقال لي يا مفضل هل عرفت محمدا و عليا و فاطمة و الحسن و الحسين g كنه معرفتهم قلت يا سيدي و ما كنه معرفتهم؟ قال يا مفضل تعلم أنهم في طرف عن الخلائق بجنب الروضة الخضرة فمن عرفهم كنه معرفتهم كان مؤمنا في السنام الأعلى. قال قلت عرفني ذلك يا سيدي قال يا مفضل! تعلم أنهم علموا ما خلق الله عز و جل و ذرأه و برأه و أنهم كلمة التقوى و خزناء السماوات و الأرضين و الجبال و الرمال و البحار و عرفوا كم في السماء نجم و ملك و وزن الجبال و كيل ماء البحار و أنهارها و عيونها و ما تسقط من ورقة إلا علموها و لا حبة في ظلمات الأرض و لا رطب و لا يابس إلا في كتاب مبين و هو في علمهم و قد علموا ذلك فقلت يا سيدي قد علمت ذلك و أقررت به و آمنت قال نعم يا مفضل نعم يا مكرم نعم يا محبور نعم يا طيب طبت و طابت لك الجنة و لكل مؤمن بها».
4. مجلسی، بحارالانوار،52/ 322.