و) اوضاع بعد از ظهور امام زمان (عج) در کلام امیرالمؤمنین (ع)
حضرت امیر (ع) در چند مورد به ایراد مطالبی می پردازند که آن مطالب، توصیف اوضاع زمان بعد از ظهور حضرت حجت (عج) می باشد از جمله:
۱) حضرت علی (ع) در خطبه ۱۳۸ مطالب زیر را بیان می دارند:
یأخذ الوالی من غیرها؛ زمامداری حاکمیت پیدا می کند که غیر از خاندان حکومت های امروزی است.[1] در اینجا منظور آن است که حضرت مهدی (عج) به شیوه ی حکام ظالم که قبل از ایشان بر جهان حکم می رانند، حکمرانی نخواهند کرد.
شریعتی معتقد است از قرائن پیداست که حضرت (ع) در این خطبه از طوائفی هم نام برده اند که در آینده خواهند آمد و دارای پادشاهان و امیرانی ستمگر یا عمال و کارگزارانی تبهکار خواهند بود که متأسفانه نام آنها از خطبه ساقط شده است. وی معتقد است که ابن میثم و ابن ابی الحدید هم این مطلب را بیان داشته اند. [2]
ب) عمالها علی مساوی اعمالها؛ عمال و کارگزاران حکومت ها را بر اعمال بدشان کیفر خواهد داد. [3]
ج) فیریکم کیف عدل السیره و یحیی میت الکتاب و السنه؛ او روش عادلانه در حکومت حق را به شما می نمایاند و کتاب خدا و سنت پیامبر (ص) را که تا آن روز متروک مانده را زنده می کند. [4]
نکته ای که باید اشاره کرد این است که در اینجا هم ملاحظه می شود که امیرالمؤمنین (ع) برای توصیف آینده برای مخاطبان شان که قطعاً آن مخاطبان، روزهای مدنظر حضرت علی (ع) را درک نخواهد کرد به گونه ای سخن می گویند که گویی مخاطبان ایشان تا آن زمان یعنی دوران بعد از ظهور حضرت حجت (عج) زنده اند. علت اینگونه سخن گفتن را پیش از این و در قسمت الف توضیح دادیم، به همین علت از تکرار مباحث اجتناب می کنیم.
د) یعطف الهوی علی الهدی؛ او [مهدی (عج)] خواسته ها را تابع هدایت وحی می کند. [5]
هـ) یعطف الرأی علی القرآن؛ او نظرها و اندیشه ها را تابع قرآن می سازد. [6]
و) و تخرج له الارض افالیذ کبدها و تلقی الیه سلما مقالید ها؛ زمین میوه های دل خود (منظور معادن طلا، نقره و ... است) را برای او بیرون می ریزد و کلید هایش را به او می سپارد. [7]
در توضیح باید بیان داشت که جملات فوق از حضرت علی (ع) با حدیثی از پیامبر (ص) که درباره امام مهدی (عج) می فرمایند: وفادت له الارض افلاذ کبدها؛ زمین پاره های جگرش را برای او می برد؛ دارای تطابق و قرابت کامل است. [8]
علاوه بر این، شارحین قرآن، آیه ی «و اخرجت الارض اثقالها»؛ و زمین بارهای سنگین خود را بیرون افکند. [9] را مربوط به حضرت قائم (عج) می دانند، به گونه ای که مفسرین معتقدند آیه فوق این معنا را می رساند که زمین، داشته هایش را در اختیار حضرت مهدی (عج) قرار خواهد داد. این مورد، یکبار دیگر تطابق کامل سخنان حضرت امیر (ع) با آیات قرآن مجید را به اثبات می رساند. [10]
۲) حضرت امیر در خطبه ۱۵۰ نیز با عبارات زیر به توصیف اوضاع بعد از ظهور حضرت مهدی (عج) می پردازند:
الف) الا و ان من ادرکها منا یسری فیها بسراج منیر، آگاه باشید آن کس از ما (حضرت حجت (عج)) که آن فتنه ها را دریابد، با چراغی روشن در آن گام بر می دارد. [11]
توضیح آنکه حضرت علی (ع) با استفاده از کلمات «سراج و منیر» سعی داشته اند عمق روشنگری امام مهدی (عج) را تبیین فرمایند. [12]
ب) و یحذو فیها علی مثال الصالحین لحیل فیها ربقا؛ بر سیره صالحان رفتار می کند تا بندهایی که بر گردن هاست، بگشاید. [13]
ذکر دو نکته در اینجا ضروری است:
۱) حضرت علی (ع) شیوه ی عمل امام مهدی (عج) را منطبق بر شیوه ی صالحان می دانند. [14]
۲) میثم البحرانی معتقد است که امام مهدی (عج) بندهای بر گردن ها را می گشایند که به نظر می رسد منظور از بند، هر نوع بند از قبیل مادی یا معنوی، کوچک یا بزرگ، ایجاد شده توسط خود یا توسط دیگران و امثالهم می باشد که به قول حضرت علی (ع)، امام زمان (عج) آنها را از بین خواهند برد. [15]
ج) و یصدع شعبا؛ جمعیت گمراهان را متفرق می نماید.
در اینجا منظور از جمعیت گمراهان، دشمنان خدا هستند که برای نابودی مظاهر و مفاهیم الهی همواره در طول تاریخ و تا به امروز با یکدیگر دست اتحاد داده اند که با استناد به سخنان امیرالمومنین علی (ع) می توان فهمید که مهدی موعود (عج) آنها را تار و مار خواهند کرد. [16]
د) و یشعب صدعا؛ حق جویان پراکنده را جمع آوری می کند. [17]
شارحین و مفسرین نهج البلاغه معتقدند منظور حضرت علی (ع) آن است که طرفداران خدا و تعالیم حضرت حق که همواره در طول تاریخ پراکنده و غیرمتحد بوده اند، به واسطه ی امام مهدی (عج) متحد شده و با هماهنگی و وحدت، در راه احیای تعالیم وحیانی عمل می نمایند. [18]
هـ) یعتق فیها رقاً؛ اسیران (به هر شکل و در هر نقطه) را آزاد می سازد. [19]
۳) حضرت امیر (ع) در ادامه همین مبحث، در خطبه ۱۰۰ بیانات گهربار زیر را می فرمایند:
فکانکم قد تکاملت من الله فیکم (اتاکم) الصنائع و اراکم ما کنتم تأملون؛ گویا می بینیم در پرتوی خاندان پیامبر (ص) نعمات خدا بر شما تمام شد. شما به آنچه آرزو دارید رسیده اید. [20]
عبارت حضرت علی (ع) اشاره ای است بر منت و نعمت خدا بر مردم که با ظهور امام زمان (عج) اوضاع و احوال آنان را اصلاح می نماید. [21]
منابع
۱) انصاری قمی- محمدعلی- ۱۳۴۵- ترجمه و شرح نهج البلاغه- قم.
۲) خلیلی- سیدجعفر- ۱۳۷۸- نسیم ولایت- نشر همسایه - قم- چاپ اول.
۳) دشتی- محمد- ۱۳۸۴- ترجمه نهج البلاغه- انتشارات قدس- قم- چاپ پنجم.
۴) زمانی- مصطفی- ۱۳۷۴- ترجمه نهج البلاغه- نشر پیام اسلام- تهران.
۵) شریعتی مزینانی- امامت در نهج البلاغه- نشر بعثت.
۶) شیروانی- علی- ۱۳۸۸- ترجمه نهج البلاغه - نشر نسیم حیات- قم- چاپ پنجم.
۷) فیض الاسلام- حاج سید علینقی- ۱۳۵۱- ترجمه و شرح البلاغه.
۸) معادیخواه- عبدالمجید- ۱۳۷۳- خورشید بی غروب- نشر ذره- تهران- چاپ اول.
۹) میثم البحرانی- کمال الدین- ۱۴۰۴ قمری- شرح نهج البلاغه- نشر دفتر نشر الکتاب- چاپ دوم.
۱۰ و ۱۱) نواب لاهیجانی- میرزا محمدباقر- ۱۳۷۹- شرح نهج البلاغه- جلد اول و دوم- نشر میراث مکتوب- تهران- چاپ اول.
