مقام خلیفة الهی
خدا در نظام هستی برای انسان یک مرتبۀ وجودی خاصّی معین کرده است و او را از مراتب اوصاف جمال و جلال خود آفرید. لطف خدا به ما انسانها این است که ما را در بین همه موجودات عالم سربلند آفریده است که این خصوصیّت جسمانی خاصّی است. انسان بر خلاف حیوانات که سر به زیر دارند، سرش بلند است. تعبیر علما این است که توجه حیوانات به عالم دنیا است. اما انسان سری به عالم بالا دارد و دارای روحی است که خدا به ساختن این روح در برابر شیطان افتخار می کند و ملائکه را امر کرده که برای این انسان خاضع باشند. خدا در بیان مرتبه وجودی انسان به شیطان فرمود:
«مَا مَنَعَكَ أَن تَسْجُدَ لِمَا خَلَقْتُ بِيَدَيَّ»
چرا در برابر کسی که من او را با دو دستم آفریدم سجده نکردی؟
خدا برای انسان مقام خلافت الهی را در نظر گرفته است و برای راهنمایی او در رسیدن به این مقام و مظهریت تمام اسماء و صفات کمالیه الهی، خلفای بالفعلی آفریده است که همان انبیاء و اولیاء علیهم السلام هستند. ایشان باید در وجودشان ویژگی هایی داشته باشند که در ارتباط با مقام ربوبی امتحاناتی را از خود نشان دهند و در آن انتخابات پیروز بیرون بیایند و از نظر بینش، مقام ربوبی خدا را آنگونه که هست بپذیرند و در مقام عمل نیز آن را پیاده کنند.
بنابراین در مرحله اول باید برای انبیاء و اولیاء علیهم السلام تفهیم موضع شود که ایشان دارای یک چنین جایگاهی هستند. مقام خلافت الهی یک مقام بسیار بلندی است. خلیفه الهی کسی است که ولایت الهیه را در هستی، اوصاف کمال هستی و در آثار هستی بیابد. یعنی علاوه بر پذیرش قلبی باید در سیر وجودی خود به اینها برسد تا به او مقام ولایت اعطا شود.

مقام قضاء
انتخاب خدا و قرار دادن اولیاء برای خودش تحت فضای تکوینی او و اینکه اولیاء به مقام ولایت رسیده اند تحت قضای تشریعی اوست.
در بعضی از آیات قرآن، مقام قضاء به صراحت بیان شده است:
«إِذَا قَضَى أَمْرًا فَإِنَّمَا یَقُولُ لَهُ كُن فَیَكُونُ» [1]
«وَ قَضى‏ رَبُّكَ اَلاَّ تَعْبُدُوا اِلاَّ اِيّاهُ‏...» [2]
این مقام قضاء، افاضۀ فیض است. هر فیضی چون به خدا نسبت داده می شود به آن مقام قضاء گفته می شود. فیوضات به قدرت و حکمت خدا تکیه می کند. فیوضاتی که عالم ایجاد و اداره عالم ایجاد است و لحظه لحظه تحت قضای تکوینی خداست، فیوضات تکوینی است. فیوضات تشریعی نیز دین و دستورات دینی است که از طریق این فیوضات می توان به کمال بندگی رسید.

تبیین جایگاه انبیاء علیهم السلام نزد خدا
هر کسی نمی تواند به مقام نبوت، رسالت و رهبری انسانها برسد. خدا برای این انبیاء و اولیاء علیهم السلام یک جایگاه بلندی قرار داده است:
«اذا خترت لهم جزیل ما عندک من النعیم المقیم الذی لازوال له و لا اضمحلال...»
خدایا برای این بندگان خالصت امر بزرگی نزد خودت اختیار کردی از نعمت پابرجایی که زایل شدنی و از بین رفتنی نیست.

معنای نعیم
اولین کسانی که بر سر پیمان عبودیت با خداوند متعال هستند، انبیاء علیهم السلام هستند. ایشان باید اظهار کنند که تحت ولایت یک حقیقت رفته اند. نعیم همان مقام ولایت الهیه است که خدا برای اولیاء خود مقرر فرموده است که ایشان پس از پذیرش اعتقادی این ولایت در جمیع شئون هستی، در زندگی عملی نیز باید این اعتقاد به ولایت الهیه را پیاده کنند.
بنابراین انبیاء الهی علیهم السلام در تمام وجودشان پرستش خالصانه خدا را محقق کرده اند.

آیت الله تحریری