مقام خُلَت
وَ بَعْضٌ اتَّخَذْتَهُ لِنَفْسِكَ خَلِيلا وَ سَأَلَكَ لِسَانَ صِدْقٍ فِي الْآخِرِينَ فَأَجَبْتَهُ وَ جَعَلْتَ ذَلِكَ عَلِيّا
دعای شریف ندبه تضرع خاصی به درگاه خداوند متعال است از جهتی درد و دل با خدا نسبت به اموری که به عهده اولیاء گذاشته است و همچنین به صورت اجمالی فضائلی از انبیاء الهی می باشد که مروری به اعتقادات حقه ی امامیه است که هم توجه خاص به توحید و شئون توحید است که یکی از شئون توحید همان ربوبیت تشریعیِ خداوند متعال است که این روبیت از طریق انبیاء و اولیا علیهم السلام در میان انسان ها شکل می گیرد. در این دعا ذکری از حضرت آدم علیه السلام به عنوان ابوالانبیاء و بشر در این نسل موجود شده است و اینکه خداوند چه عنایاتی به ایشان فرموده است و سپس به دیگر پیامبران اولوالعزم علیهم السلام.
حضرت ابراهیم علیه السلام دومین پیامبر اوالولعزم است که فضائل زیادی دارد البته ما حقیقت فضائل این بزرگواران را درک نمی کنیم اما مطالبی را قرآن کریم و روایات درباره این شخصیت ها بیان فرموده اند.
در 25 سوره از قرآن کریم از حضرت ابراهیم علیه السلام یاد شده که بیانگر اینست که آن حضرت وقایع گوناگونی را در زندگی اش گذرانده است. در زمان ایشان مزاحل گوناگونی از شرک ظهور پیدا کرده بود از جمله: بت پرستی، ستاره پرستی و ماه پرستی تا انسان پرستی که مدعی ربوبیت بود و آن حضرت با همه ی آنها با منطق غلبه کرد ولی آنها در برابر حضرت می ایستند و مشکلاتی را برای ایشان ایجاد می کنند از مسئله ی زندانی شدن و تبعید و تحت فشارهای مختلف قرارگرفتن و ...
لذا مجموعه آیات قرآنی در رابطه با حضرت ابراهیم علیه السلام این را به ما رهنمود میکند که ایشان درجات گوناگونی از مقامات الهی را طی کرد اول عبودیت بعد مقام نبوت بعد مقام اصالت و سپس مقام خُلت و دوستی و در آخرالامر مقام امامت
در هر یک از این مراحل یک امتحاناتی از آن حضرت صورت می گرفته که آن حضرت از آن امتحانات سر بلند بیرون می آمده و خدای متعالی آن مقام اعطایی را به آن حضرت افاضه می فرمودند و آن حضرت را در آن مقام تأیید میکردند. گاهی در روایات یک نمونه هایی از عملکردهای حضرت یا حالات ایشان بیان شده که نشان دهنده آن مقام معرفتی حضرت به ذات اقدس الهی است
در این فراز از دعا آمده که بعضی از انبیاء را برای خودت خلیل انتخاب کردی که در سوره نساء خداوند می فرماید:«وَ مَنْ أَحْسَنُ ديناً مِمَّنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَ هُوَ مُحْسِنٌ وَ اتَّبَعَ مِلَّةَ إِبْراهيمَ حَنيفاً وَ اتَّخَذَ اللَّهُ إِبْراهيمَ خَليلاً؛ و چه کسی دینش بهتر است از آن که همه وجودش را تسلیم خدا نموده در حالی که نیکوکار است و از آیین ابراهیم حق گرا پیروی نموده و خداوند ابراهیم را دوست خود گرفته است »[1]
این عنوان از طرف خدا نشان دهنده نیاز خدا نیست بلکه نشان دهنده جایگاه قرب حضرت ابراهیم علیه السلام است که نور چشمی خدا شده است و چنین کسی باید ارتباطش با خداوند خاص باشد و در امور جزئی و کلی هیچگاه از خداوند غفلت نورزد و از انتصاب امور به خداوند متعال تکویناً غافل نباشد لذا در روایات چنین تعبیراتی آمده که عده ای از ملائکه به مهمانی حضرت آمدند و حضرت برای پذیرایی گوسفندی نزد این میهمانان آورد، میهمانان گفتند نمی خوریم مگر اینکه به ما بگویی قیمت این گوسفند چقدر هست. حضرت فرمودند وقتی میخوردید بسم الله بگویید و هنگامی که فارغ شدید از خوردن الحمدلله بگویید و میهمانان به یکدیدگر گفتند این شخص بهتر است خلیل الله بشود و روایات مختلفی آمده که یکی دیگر از راههای رسیدن به مقام خُلت حضرت این بوده که فضل و بخشش داشته است در روایتی از رسول اکرم صلی الله علیه و سلم آمده است که خدای متعال حضرت ابراهیم را خلیل نگرفت مگراینکه اطعام طعام داشت و در شب که مردم خواب بودند ایشان نماز می خواندند و ارتباط خضوعی با حضرت باری تعالی داشت که اینها به نوعی عمومیت دارد که اگر کسانی این عملکردها را داشته باشند می توانند به مقام خُلت برسند البته بعضی از مقامات مثل رسالت و نبوت و امامت اختصاصی هستند اما بعضی کمالات مثل مقام عبودیت و خلت عمومیت دارد و خصوصی نیست و شاید این رهنمونی باشد برای دیگران و با بکار بستن این امور گوشه ای از مقام خلت را کسب کرد. مقام خلت یک نوع دلدادگی به خداوند متعال است مثل اینکه دوستی به دوست دیگر مقام دلدادگی داره تبعیت داره میخواهد با او باشد ذکر خیر او را بگوید نمی تواند بدی او را بشنود لذا در روایت هم آمده که مفضل مي گويد كه از مولايم حضرت صادق عليه السلام شنيدم كه فرمودند: خداوند به حضرت موسي عليه السلام فرمود: يا ابن عمران ، كذب من زعم أنه يحبني فاذا جنه الليل نام عني ، أليس كل محب يحب خلوه حبيبه ؟ ها أنا ذا يابن عمران ، مطلع علي أحبائي اذا جهنم الليل حولت أبصارهم في قلوبهم ، و مثلت عقوبتي بين أعينهم ، يخاطبوني عن المشاهده ، و يكلموني عن الحضور . يا ابن عمران ، هب لي من قلبك الخشوع ، و من بدنك الخضوع ، و من عينيك الدموع في ظلم الليل ، و ادعني فانك تجدني قريبا مجيبا ؛ (1) اي پسر عمران ! دروغ مي گويد آن كس كه گمان مي كند مرا دوست دارد ، در حالي كه چون شب فرا رسيد از من چشم مي پوشد و به خواب مي رود ، آيا نه اين است كه هر عاشقي خلوت با معشوق را دوست دارد ؟ هان اي پسر عمران ! اين منم كه بر دوستانم مطلع هستم . چون شب شود چشم دلشان باز شده و عذاب من در مقابل ديدگانشان مجسم مي شود و مانند كساني كه مرا با چشم مي بينند با من صحبت مي كنند و رخ به رخ به گفت و گو مي نشينند . اي پسر عمران ! در دل شب هاي تار از دلت خشوع و از تنت خضوع و از چشمانت قطرات اشك نثار من كن و مرا بخوان كه مرا به خود نزديك و اجابت كننده ي دعوتت خواهي يافت .
و در روایت دیگری از امام هادی علیه السلام داریم که: "دلیل اینکه خداوند حضرت ابراهیم علیه السلام را خلیل خود قرار داد این بود که بر محمد و آل محمد زیاد صلوات میفرستاد." صلوات به نوعی توجه خاص به خداوند متعال است به این بیان که نبی اکرم و اهل بیت علیهم السلام از وسائط اعلای فیض الهی هستن و کسی که بخواهد ارتباط خاص با خدا داشته باشد باید کارهای خداوند را چون حکیم مطلق است حکیمانه بدونه و در برابر آن تسلیم باشد و این صلوات اظهار تسلیم در برابر خداوند متعال است ذکر الله است اگرچه طلب رحمت بر نبی اکرم و اهل بیت علیهم السلام است ولی یکی از اذکار شریفه است که فضایل بسیاری بر آن مترتب شده است لذا علاوه بر اینکه حضرت ابراهیم علیه السلام در نسل مطهرش نور نبی اکرم و اهل بیت هست و این خود فضیلتی برای حضرت است علاوه بر این ایشان این مقام را به نوعی برای فرزندش قائل است ومی پذیرند واین یک نوع تسلیم است ودر سوره بقره آمده «إِذْ قَالَ لَهُ رَبُّهُ أَسْلِمْ قَالَ أَسْلَمْتُ لِرَبِّ الْعَالَمِينَ» هنگامى كه پروردگارش به او فرمود تسليم شو گفت به پروردگار جهانيان تسليم شدم. تسلیم در عمل هم نمایان است و اینکه حضرت ابراهیم حاضر به ذبح فرزند شدن نشان دهنده ی درجه ی تسلیم ایشان بود. ظهور این مقامات در قیامت بیشتر است. اولین پیامبری که در قیامت به نبی اکرم ملحق می شود حضرت ابراهیم است که جانب راست حضرت هستند و نبی اکرم صلی الله علیه وآله وسلم می فرمایند منزل من در بهشت روبه روی حضرت ابراهیم علیه السلام است .