حج رفتن و فرستادن نايب به نيابت از آن حضرت



اين كار بين شيعيان در روزگار قديم متداول و مرسوم بوده و بر خوبى و رجحان اين عمل اضافه بر اين‏كه خود صله و نيكى و مودّت از طرف مؤمن به امام زمانش‏ ارواحنا له الفداء مى‏باشد چندين روايت دلالت دارد كه در كتب علماى ما ذكر گرديده، از جمله: اخبارى است كه در استحباب حج به نيابت از مؤمنين به طور مطلق آمده و فضيلت آن بيان شده است، مانند:

1- روايت ابن مسكان كه در كافى از حضرت امام صادق‏عليه السلام آمده كه راوى گويد: به آن حضرت عرضه داشتم: كسى از سوى شخص ديگرى حج به جاى مى‏آورد چقدر اجر و ثواب براى او خواهد بود؟ فرمود: براى كسى كه از سوى شخص ديگرى حج مى‏كند اجر و ثواب ده حج خواهد بود. [1]

2- شيخ صدوق در كتاب من لايحضره الفقيه از امام صادق‏عليه السلام روايت آورده كه از آن حضرت سؤال شد درباره شخصى كه از سوى شخص ديگرى حج به جاى آورد آيا چيزى از اجر و ثواب براى او هست؟ فرمود: براى كسى كه از سوى شخص ديگرى حج به جاى مى‏آورد اجر و ثواب ده حج هست، و او و پدر و مادر و پسر و دختر و برادر و خواهر و عمه و عمو و دايى و خاله‏اش آمرزيده مى‏شوند، خداى تعالى رحمتش وسيع و او كريم است. [2]

3- و در كافى به سند خود از ابوبصير روايت آورده كه حضرت امام صادق‏عليه السلام فرمود: هر كس حجّى به جاى آورد و حج خود را از سوى خويشاوندان منظور كند كه به وسيله آن او را صله نمايد، حج او كامل خواهد بود، و براى كسى كه از سويش حج شده مثل اجر او خواهد بود، خداى عزّوجلّ وسعت دهنده آن اجر است. [3]

مى‏گويم: اين دو حديث و احاديث ديگرى كه به خاطر رعايت اختصار نياورديم، بر استحباب نيابت در حج از سوى مؤمنين و مؤمنات چه زنده يا مرده باشند دلالت دارند، به ويژه اگر از خويشاوندان باشند، پس نيابت در حج از سوى مولايمان حضرت صاحب الزمان ارواحنا له الفداء قدرش بالاتر و ثوابش برتر است، زيرا كه آن حضرت مقامش از همه اهل ايمان بالاتر و شأن و اجرش از تمامى آنان برتر است، به خصوص با ملاحظه رواياتى كه پيش‏تر آورديم كه تصريح دارند بر اين‏كه رعايت خويشاوندان رسول اكرم‏صلى الله عليه وآله وسلم مهم‏تر و برتر و عظيم‏تر است.

و از جمله: رواياتى است كه دلالت دارند بر فضيلت شريك ساختن مؤمنين به طور مطلق در حج مستحب، كه فتواى آن روايات دلالت مى‏كند بر استحباب حج تمام از طرف هر فرد مؤمنى به طريق اولى، پس از روايات ظاهر مى‏شود كه حج به جاى آوردن از سوى امام مؤمنين از همه سزاوارتر و بهتر است، مانند:

1- روايت محمد بن الحسن كه در كافى و غير آن آمده از حضرت ابوالحسن موسى بن جعفرعليه السلام كه فرمود: حضرت امام صادق‏عليه السلام فرمود: اگر هزار تن را در حج خود شريك گردانى براى هر كدام از آنان حجّى خواهد بود بى‏آن‏كه از حجّ تو چيزى كاسته شود. [4]

2- و در همان كتاب به سند خود از محمد بن اسماعيل آورده كه گفت: از حضرت ابوالحسن موسى بن جعفرعليه السلام پرسيدم: چند تن را در حجّ خود شريك سازم؟ فرمود: هر قدر كه بخواهى. [5]

3- و از معاوية بن عمار از حضرت امام صادق‏عليه السلام آورده كه گويد: به آن حضرت عرضه داشتم: پدر و مادرم را در حجّ خود شريك سازم؟ فرمود: آرى، به درستى كه خداى عز و جل براى تو حجّى و براى آنان حجّى قرار خواهد داد، و به خاطر صله ات نسبت به آنان براى تو اجرى خواهد بود گفتم: آيا از طرف مرد و زنى كه در كوفه هستند طواف كنم؟ فرمود: آرى، هنگامى كه طواف را آغاز مى‏كنى چنين مى‏گويى: بار خدايا از فلانى قبول فرماى كه از طرف او طواف مى‏كنى [6]

آخر حديث تصريح دارد به اين‏كه منظور شريك ساختن شخص در فعل از اوّل كار است نه شريك ساختن او در ثواب پس از آن‏كه آن عمل را براى خودش انجام مى‏دهد، دقّت كنيد.

از جمله رواياتى است كه دلالت دارد بر نايب فرستادن امامان‏عليهم السلام به مكه تا از سوى ايشان حج به جاى آورد، و اجرت دادنشان براى اين كار، كه از روايات خوبى نيابت در آن از سوى امام زنده ظاهر مى‏شود، چون يقين داريم كه در اين حكم خصوصيّتى براى بعضى از امامان‏عليهم السلام نبوده، و نيز خصوصيّت ندارد كه نيابت فقط با اجرت انجام گيرد، بلكه كسى كه در اين عمل داوطلب شود فضيلش برتر و اجرش عظيم‏تر است، چنان‏كه پوشيده نيست.

در وسائل به نقل از تهذيب شيخ طوسى به سند خود از محمد بن عيسى يقطينى آمده كه گفت: حضرت ابوالحسن الرضا عليه السلام جامه دان‏ها و غلامان و يك هزينه حج براى يونس بن عبدالرحمن، نزد من فرستاد، و ما را امر فرمود كه از سوى حضرتش به حج رويم، پس در بين ما صد دينار بر سه بخش تقسيم شد... . [7]

و از جمله: در كافى به سند خود از موسى بن القاسم بجلى آورده كه گفت: به حضرت ابوجعفر امام باقرعليه السلام عرضه داشتم: سرورم، اميدم آن است كه ماه رمضان را در مدينه روزه بدارم، فرمود: ان شاء اللَّه در آن روزه خواهى گرفت، گفتم: و اميدم آن است كه روز دهم ماه شوال از آن به قصد حج بيرون رويم، و خداوند زيارت رسول خداصلى الله عليه وآله و سلم و خاندان آن حضرت و ديدار شما را بار ديگر روزى گرداند، بسا مى‏شود كه از سوى پدر شما حجّ به جاى آورم، و بسا كه از طرف پدرم، حج را انجام مى‏دهم، و بسا كه از طرف كسى از برادرانم، و احياناً از براى خودم حج به جاى مى‏آورم، پس چگونه آن را انجام دهم؟ فرمود: حجّ تمتّع به جاى آور. عرض كردم: من ده سال است كه مقيم مكه هستم! فرمود: حجّ تمتُّع به جاى آور. [8]

گواهى آوردن اين حديث از دو جهت است:

يكى: گفته راوى كه بسا مى‏شود كه از سوى پدر شما حج به جاى مى‏آورم. و امضاى امام‏ عمل او را، به ضميمه اطلاقاتى كه دلالت مى‏كند بر فرق نداشتن نيابت از زنده يا مرده، پس هرگاه رجحان نيابت در حج از سوى امامى كه وفات يافته تحقق يابد، رجحان نيابت از امام زنده نيز ثابت مى‏گردد.

دوم: امضاى امام‏ گفته راوى را كه: بسا كه از طرف كسى از برادرانم حج به جاى مى‏آورم كه بر خوبى اين عمل دلالت دارد. اگر از امام زمانش حج را انجام دهد به طور كامل‏تر و به طريق اولى پسنديده مى‏باشد.

و از جمله: قطب راوندى‏رحمه الله در كتاب الخرائج و الجرائح ذكر كرده كه: ابومحمد دعلجى كه از همكیشان خوب ما، از محدثان بود، وى دو پسر داشت، يكى بنام ابوالحسن بر شيوه مستقيم، و شغلش غسل دادن اموات بود، و پسر ديگرش در كارهاى حرام، روش سبكسران را داشت، به ابومحمد وجهى پرداخت شده بود تا با آن وجه از سوى حضرت صاحب الزمان ارواحنا له الفداء حجّى انجام شود، و اين رسم در آن زمان بين شيعيان رايج بوده است، پس ابومحمد به پسرى كه مفاسد اخلاقى داشت مبلغى از آن پول را داد سپس به حج رفت، و چون مراجعت نمود حكايت كرد: در موقف عرفات ايستاده بودم كه جوان زيباروى گندمگونى را كنار خود مشاهده كردم كه مشغول دعا و نيايش و تضرع و عمل نيك است.

چون مردم از عرفات بيرون رفتند نزديك شد روى به سوى من كرد و فرمود: اى شيخ! آيا خجالت نمى‏كشى؟! عرض كردم: سرور من! از چه خجالت بكشم؟ فرمود: وجه حجّ از طرف كسى كه مى‏دانى به تو داده مى‏شود، و تو از آن به فاسقى مى‏دهى كه شراب مى‏خورد؟ زود است كه چشمت از بين برود و به چشمم اشاره كرد و من از آن روز بيمناكم. اين مطلب را ابوعبد اللَّه محمد بن محمد بن النعمان شيخ مفيد نيز شنيد. راوى گفت: چهل روز از آمدنش نگذشت كه از همان چشمى كه به آن اشاره شده بود جراحتى بيرون آمد و آن چشم از بين رفت. [9]

مى‏گويم: شايسته است از اول تا آخر اين حديث تدبر شود كه در آن فوايد بسيار و مطالب مهمى هست، از جمله:

1- خبر دادن آن حضرت‏عليه السلام از غيب.

2- اهتمام ورزيدن و مهم شمردن وجوهاتى كه مربوط به امام‏ است، كه آن‏ها را جز به افراد صالح از مردم ندهند، زيرا كه از ابتدا تا انتهاى حديث مزبور ظاهر است كه ابومحمد از وجهى كه مربوط به آن حج بود چيزى به پسر گناهكارش پرداخته بود، نه اين‏كه تمام وجه آن حج را به او داده باشد، چنان‏كه بعضى از بزرگان پنداشته‏اند، پس در آن دقّت كن تا مقصود برايت روشن گردد .

3- زود رسيدن عقوبت به مؤمن بر انجام دادن آنچه سزاوار نيست انجام دهد، و اين از سوى خداى متعال لطفى در حق او است.
4- امضا كردن امام‏عليه السلام نيابت از طرف خودش را و همچنين نايب فرستادن به جهت انجام حج از سوى آن جنان چنان‏كه پوشيده نيست.

از امورى كه كم و بيش استحباب نيابت در حج، و نايب فرستادن براى حج از سوى امام الزمان ارواحنا له الفداء از آن‏ها استفاده مى‏شود: رواياتى است كه دلالت دارد بر استحباب طواف كردن از سوى امامان‏عليهم السلام، پس روايت بعدى را مطالعه كن. خداوند به من و تو احسان فرمايد.



حج كردن به نيابت حضرت

يكى از اعمال شايسته، حج كردن و حجه دادن به نيابت امام عصر ارواحنا له الفداء است كه اين كار در ميان شيعيان قديم مرسوم بوده.

البته طواف بيت الله الحرام به نيابت از امام و فرستادن نايب تا از طرف آن حضرت طواف نمايد نيز مستحب است.

همچنين زيارت مشاهد رسول خدا و ائمه معصومين علیه السلام به نيابت از حضرت صاحب الزمان ارواحنا له الفداء وارد شده است . [10]




طواف بيت اللَّه الحرام به نيابت از امام و نايب ساختن ديگرى تا از طرف آن حضرت طواف نمايد

پس از آن‏كه ثابت كرديم طواف به نيابت از آن جناب مستحب است، استحباب نايب ساختن ديگرى براى اين‏كه از طرف آن بزرگوار طواف نمايد واضح است، زيرا كه اينكار دوستى و احسان مى‏باشد، اضافه بر اين‏كه مقدّمه طواف به نيابت از آن حضرت‏ است، بنابراين خوبى و رجحان آن به حكم عقل ثابت است.

و نيز بر اين مطلب دلالت دارد فتواى آنچه بر استحباب نايب فرستادن براى انجام حج از ناحيه آن حضرت‏ دلالت مى‏كند، بلكه مى‏توان گفت: چون رجحان اصل عمل ثابت شد شرط بودن مباشرت كه خود شخص عمل را انجام دهد منتفى است، به دليل اصل، هر چند كه اگر مؤمن خودش آن عمل را انجام دهد مرتبه والايى از فضيلت را در مى‏يابد

و امّا آنچه بر استحباب طواف كردن از سوى امام زنده به طور خاص دلالت دارد روايتى است كه ثقة الإسلام كلينى در كافى به سند خود از موسى بن القاسم آورده كه گفت: به حضرت ابوجعفر ثانى امام جوادعليه السلام عرض كردم: مى‏خواستم از سوى شما و پدر شما طواف كنم، به من گفته شد: به نيابت از اوصيا طواف كردن درست نيست.

آن حضرت‏ به من فرمود: بلكه هر قدر كه توانستى طواف كن كه آن جايز است. سپس بعد از سه سال به آن حضرت عرضه داشتم: پيش از اين از شما اجازه خواستم كه از سوى شما و پدر شما طواف كنم به من اجازه فرموديد، پس آنچه خدا خواسته بود از شما و پدرتان طواف كردم، سپس چيزى بر دلم گذشت و به آن عمل كردم. فرمود: آن چه بود؟ عرض كردم: روزى از طرف رسول خداصلى الله عليه وآله و سلم طواف نمودم.

آن حضرت‏عليه السلام سه مرتبه گفت: درود خداوند بر رسول خدا. عرض كردم: روز دوّم از طرف اميرالمؤمنين‏عليه السلام و روز سوم از طرف امام حسن و روز چهارم از طرف امام حسين، و روز پنجم از طرف على بن الحسين، و روز ششم از طرف ابوجعفر محمد بن على، و روز هفتم از طرف جعفر بن محمد، و روز هشتم از طرف پدرت امام موسى و روز نهم از طرف پدرت امام على بن موسی الرضا و روز دهم از طرف شما اى آقاى من طواف كردم، و اينان هستند كسانى كه به ولايتشان خداوند را ديندارى مى‏كنم.

فرمود: بنابراين به خدا سوگند خداى را ديندارى مى‏كنى به دينى كه جز آن را از بندگان نمى‏پذيرد. عرض كردم: و بسا كه از طرف مادرت فاطمه‏عليها السلام طواف كردم و گاهى طواف ننمودم، فرمود: اين طواف را بسيار كن كه ان شاء اللَّه بهترين عملى است كه تو انجام داده‏اى. [11]

و از دلايل استحباب طواف نمودن از عموم مؤمنين روايتى است كه در كافى به سند خود از ابوبصير از حضرت ابوعبداللَّه امام صادق‏عليه السلام آورده كه فرمود: هر كس پدر يا خويشاوندى را صِلِه كند پس از طرف او طواف نمايد، اجر آن به طور كامل براى او خواهد بود، و براى كسى كه از سوى او طواف كرده مانند پاداش او خواهد بود و او به خاطر گرامى داشتن پيوند آن شخص، با ثواب طواف ديگرى فزونى خواهد يافت. [12]