امامت و شئون آن
« . . . وَ بَعْضٌ کَلَّمْتَهُ مِنْ شَجَرَهٍ تَکْلِیما وَ جَعَلْتَ لَهُ مِنْ أَخِیهِ رِدْءا وَ وَزِیرا . . . »
در این دعا محور مباحث براساس مسئله امامت و شئون امامت است که از جهت اعتقادی مسئله امامت در هر امتی پیرو و دنباله مسأله نبوت و رسالت است و این مسایل هر دو از فروع مسأله توحید در ربوبیت تشریعی خداوند است. که ربوبیت تشریعی حق تعالی چهره ی دیگری از ربوبیت تکوینی اوست که هردو چهره ی دیگری از توحید در خالقیت حق تعالی است. در ادیان الهی بالاخص اسلام که محور معارفشان بر اعتقاد به توحید در شئون گوناگون است. اعتقاد به توحید یک ارتباط تنگاتنگ با اعتقاد به مسئله نبوت و معاد دارد که اگر هرکدام از اینها متزلزل شود و مورد پذیرش قرار نگیرد اعتقاد به توحید، اعتقاد صحیح و کاملی نخواهد بود و همچنین این موضوع درباره اعتقاد به مسئله امامت نیز صدق دارد. در دعای ندبه نیز به این مسأله توجه می شود که یکی از ارکان اعتقاد به دین الهی و اصول اساسی رسالت، اعتقاد به حقانیت همه ادیان الهی و کتب آسمانی در زمان خودشان است.
در این دعا از حضرت آدم، حضرت نوح و حضرت ابراهیم و سپس حضرت موسی (ع) خصوصیاتی کلی بیان می شود. خصوصیت حضرت موسی (ع) مقام تکلیم آن حضرت است. بعضی از عناوین و القاب پیامبران که در قرآن کریم بیان می شود ویژگی شاخص آنان است. مانند «کلیم اللهی» حضرت موسی که ویژگی شاخص ایشان محسوب می شود. ارتباط خدا با بشر به صورت وحی است و از آنجایی که وحی «کلام الهی» خوانده می شود در بعضی مراتب می تواند از طریق کلام و ایجاد صوت و همچنین با واسطه یا بی واسطه صورت گیرد. بنابراین شاید این جنبه در رابطه با حضرت موسی (ع) بیشتر نمود داشته است و در قرآن هم این مسئله مطرح شده، لذا در رابطه با حضرت موسی (ع) این مطلب مطرح می شود که ایشان به مقام تکلیم رسیده است. حضرت موسی (ع) یکی از پیامبرانی است که نسبت به سایر پیامبران بیشتر از طریق وحی با خداوند ارتباط داشته و البته معجزات و برخوردهای گوناگونی در قوم ایشان نیز صورت گرفته است. هر کدام از اینها در جایگاه خود به عنوان امتحان الهی محسوب می شود که خشوع و خضوع پیامبر را در برابر حق تعالی مشخص می کند. در روایات ذکر شده که خدای متعال به حضرت موسی (ع) وحی می کند:
«آیا می دانی تو را برای چه به این مقام تکلیم اختصاص دادم.
عرض می کند: نه پروردگار.
خداوند می فرماید من این بندگان را بررسی کردم و دیدم که تو نسبت به آنها در برابر من از همه خاضع تری و نشانه اش این است که بعد از نماز صورت به خاک می مالی. از این جهت تو را به مقام تکلیم انتخاب کردم.»
این روایت نشان می دهد این نبی بزرگوار با این دستورالعمل ها و امتحاناتی که خداوند متعال به او داده با این مرتبه از خضوع در برابر خداوند ظاهر شده است.
در دعای ندبه به خدای متعال عرضه می دارد که « . . . و جَعَلتَ لَهُ مِن اَخیهِ رِدعاً وَ وَزیرا. . . خدایا تو برای حضرت موسی (ع) یک معین و وزیری قرار دادی.»
که اشاره دارد به اینکه حضرت موسی (ع) از خدا تقاضای وزیر کردند: «وَجعل لی وزیراً مِن اَهلی ، هارونَ اَخی ، اُشدُد بِه عَزمی» و خدای متعال تقاضایش را پذیرفت. شاید دلیل اینکه این قسمت از جریانات حضرت موسی (ع) در دعای ندبه آمده اشاره به مسئله ولایت و امامت دارد که حضرت موسی (ع) برای خود جانشینی از خدا طلب می کند که راهش را به عنوان وزیر و معاون ادامه دهد. که در حقیقت مقام وزارت ادامه مسأله رسالت است که به نوعی چهره ی دیگری از مسأله رسالت می باشد. از این جهت بعد از اینکه این مسأله تحقق یافت هر دو یک مأموریت هایی پیدا می کنند و از آن پس با هم به سراغ فرعون می روند. ولی در برخوردها ابتدا حضرت موسی سخن می گفتند (یعنی جایگاه نبوت محفوظ است) و سپس حضرت هارون (ع) ادامه می دادند.
خدای متعال برای هر نبی و رسولی جانشین یا جانشینانی را معرفی می کند که اینها وظیفه عمده ی شان مسأله امامت و خلافت است و اگر هم نبی و رسول بودند، مسأله رسالت رسول صاحب شریعت را حفظ و حراست و سپس برای مردم تبیین و تشریح و در زمان خود با اصول و شرایطش اجرا می کردند. این ها شئون گوناگونی برای مقام امامت است که در پرتو رسالت مطرح می شود. در این جا شاید به لحاظ اینکه عمده مضامین دعای ندبه در رابطه با مسأله امامت که همان جانشینی از نبی اکرم (ص) است، این مسئله و وزارت حضرت هارون (ع) بعد از تکلیم حضرت موسی (ع) مطرح شده است.