رویکرد ادبیات کودک و نوجوان به ژانر وحشت با همراهی خرافه و جادو، در سال های اخیر شكل گرفته است. این امر که تقریباً با چاپ مجموعه "هری پاتر" در ایران شکل گرفته، تاکنون گستره وسیعی از این آثار را شامل شده و آثار این حوزه دارای تنوع ساختار و فرم هستند، ولی در محتوا، نگاه اصلی این آثار به پایه ریزی خرافه در باورهای کودکان است که از آن جمله می توان به مجموعه "نور حیرت انگیز" از نشر "ویدا" و مجموعه "سیپتیموس هیپ" از نشر "افق" اشاره کرد.
گرایش به خرافه و نیروهای دُخانی از زمان ظهور پست مدرن در عالم غرب شروع شد و البته با ورود به عالم ترانس مدرن به اوج خود رسید که بالتبع در هنر نیز به تولید آثاری انجامیده است. در بسیاری از این آثار رویکرد آخرالزمانی نیز مشهود است و بالاخره در بسیاری موارد فردی ضعیف که مخاطب با او هم ذات پنداری می کند تبدیل به قهرمانی شده که از عهده انجام وظایفی خطیر برمی آید. این موضوع در آثاری نظیر مجموعه های "پسران قهرمان، دختران قهرمان" و "کاشفان فضا" از نشر "محراب قلم" دیده می شود.
هرچند علاقه به خرافه و ظهور آن در آثار مکتوب همیشه وجود داشته است، ولی اکنون این امر از مرز علاقه گذشته و به نوعی قسمتی از زندگی کودکان را تشکیل داده است. به عبارت دیگر، تبلیغات و پرداختن به این مسئله در بین آثار ارائه شده، آنقدر وسیع است که قطعاً موقعیت تجربه این ژانر برای هر کودکی پیش خواهد آمد. این امر با در نظر داشتن تأثیر این مسائل بر ذهن و روح کودک و وظایف خطیری که کودکان امروز در آینده خواهند داشت، قطعاً تصادفی نبوده و برنامه ریزی مدونی در پس آن است.
با توجه به ترجمه شدن بسیاری از این آثار و همین طور موضوع ظهور حضرت ولی عصر(عج)، غرب سعی در ترویج باور خود در قالب الگو و قهرمانی دلخواه دارد و از طرفی جامعه جهانی را برای مبارزه و رویارویی با به اصطلاح دشمنی هولناک که از پس سال های دور برخواهد خواست، آماده می کند. در این بین کودکان که آمادگی ذهنی برای باورپذیری دارند، نوک پیکان این آثار هستند تا در آینده همان گونه که غرب برنامه ریزی کرده است، واکنش نشان دهند.
همچنین قدرت تخیل کودک به او اجازه می دهد تا علاوه بر هم ذات پنداری، همراه با شخصیت کتاب، تمام داستان را تصویرسازی کند و این امر ممکن است به ایجاد توهم در کودک بینجامد. در مرتبه ای بالاتر، کودک با روح لطیفی که دارد ممکن است بر اثر تخیل و تمرکز، نه تنها عالم دُخان را تصور کند که موفق به ارتباط با آن شود که بدون شک تأثیرات این امر بسیار ناگوار خواهد بود. کتاب هایی که کودک را به دنیای افسانه و جادو می برند، دنیایی را برای او به تصویر می کشند که غیر ممکن است و کودک را در خیال پردازی های واهی خود رها می سازد. متأسفانه بخش کودک و نوجوان نمایشگاه کتاب در این چند ساله، شاهد عرضه کتاب هایی است که افکار کودک را از واقعیات زندگی دور می سازد.
"پرنده آبی و چهل جادوگر" و "شاهزاده و قورباغه" عناوین کتاب هایی است که هر دو، دختری را به تصویر می-کشند که در آشنایی با جادوگر به دنیای تخیلی می رود و به آرزوی دیرینه خود که ازدواج با شاهزاده ای ثروتمند است، می رسد! در این کتاب ها که توسط انتشارات "مهد علم" و نشر "م" ارائه می شود، علاوه بر تأکید به ثروت مند بودن و زیبایی ظاهری، به آن ها به عنوان یک ارزش پرداخته شده است.
در بین آثار ارائه شده توسط نشر "الف" نيز کتاب هایی دیده می شود که به موضوعات تخیلی نظیر اسطوره ها، خدایان کهن و پیوند میان تخیل و واقعیت می پردازد. از آن جمله مجموعه "خانه اسرار آمیز" و مجموعه "کاوشگر تاریخ" است. بديهي است ارائه این آثار برای رده سنی کودک، آثار مخرب متعددی را به دنبال دارد. همچنین کتاب "راز قلعه های افلاک" از دیگر آثاري است که به موضوع خرافه پرداخته و در رده سنی کودک و نوجوان ارائه می گردد.
آثار نهيليستي براي كودك!!
اتفاق دیگر چاپ کتب فلسفی ـ نهیلیستی برای کودکان است که با توجه به بالا بودن میزان باورپذیری و پایین بودن آگاهی کودکان، قطعاً این تفکر نیست انگارانه در وجود آن ها رخنه خواهد کرد. "فرانتس کافکا"، "نیچه"، "داستایوفسکی" و "هایدگر" از مهم ترین نویسنده های شناخته شده این مکتب هستند و عجیب اینکه کتاب های کافکا و داستایوفسکی به وفور در بین کتب کودکان وجود دارد.
ادبيات بومي وحشت!
هم زمان با چاپ کتاب های ترسناک و خرافی غربی، آثاری نیز توسط نویسندگان ایرانی به چاپ رسیده است که از آن جمله می توان به مجموعه "هفتگانه آذرک" که توسط نشر "الف" چاپ شده است اشاره کرد. "کابوس باغ سیاه" کتاب دیگری در این حوزه است که توسط نشر "ا.ب" منتشر شده است. مجموعه "خون آشام" نوشته "سیامک گلشیری" با عناوینی نظیر "شبح مرگ"، "ملاقات با خون آشام"، "تهران کوچه اشباح" و مجموعه "قصه های سرزمین من" توسط نشر "ا.ع"، "من و درخت پنیر" توسط نشر "پ" از دیگر مصادیق این امر هستند. شایان ذکر است که بسیاری از داستان های ترسناک و خرافی در فضای اساطیری اتفاق می افتد.
نوجوان امروزی بیشتر علاقمند است "خاطرات خون آشام" را بخواند! تا قصه های دینی و ملی را؛ چون بازی ها و سرگرمیهای روزمره او در این قالب بوده اند و ذائقه او توسط کمپانیهای بینالمللی تولیدکننده این محصولات به سمت هیجانات کاذب سوق داده شده است. بنابراین ریشه این موضوع را در ذائقه سازی کشورهای غربی در تمامی محصولات ساخته شده برای این گروه سنی میتوان یافت.
گرایش به خرافه و اساطیر دارای تنوع فرم بسیار است و از مجموعه های چهل جلدی تا داستان کوتاه و کتاب رنگ آمیزی خردسالان را در برمی گیرد. مجموعه های «نارنیا» توسط نشر "پ"، «سرزمین سحرآمیز»، «سرزمین اشباح»، توسط نشر "ب"، «سرزمین وحشت» توسط نشر "آ.خ"، «آرمنته جن‌زده» توسط نشر "الف" و... اشاره‌ای کوچک به خیل عظیم سری کتاب هایی هستند که به شكل دنباله دار چاپ می شوند.
مجموعه داستان های کوتاه ارواح و وحشتناک توسط نشر مهاجر نمونه ای متفاوت از لحاظ فرم در ژانر وحشت است. مجموعه سه جلدی رنگ آمیزی شگفت انگیز با عناوین اشباح، قهرمانان و افسانه ای که توسط نشر مهاجر چاپ شده برای گروه خردسال است که از همین ابتدا کودک را با مفاهیم خرافی آشنا می کند. تعدادی از تصاویر کتاب های ارائه شده نیز حالت دُخانی دارند و بیشتر مصداق سورئالیسم سیاه هستند. برای مثال کتاب «افسانه آلاس»، «افسانه باسات» و «شاهزاده بابل» از این جمله این آثار هستند.
در این بین ناشرانی مانند "پ"، "ب" "ویدا" و... کتب بسیاری را در ژانر وحشت و خرافه به چاپ رسانده‌اند و مقدار قابل توجهي آثار ترسناک در یکی دو سال اخیر به چاپ رسیده است. در واقع ناشران دلیل کار خود را استقبال کودکان و نوجوانان از این گونه کتب می‌دانند! این در حالی است که چاپ گسترده این آثار منجر به تغییر ذائقه این گروه سنی شده است و عطشی کذایی در آن ها ایجاد کرده است. نکته ای که ناشر به آن توجه نمی کند تأثیر دراز مدت این آثار در روح و روان کودکان است و ناشران این گونه آثار، تنها به میزان فروش خود اهمیت می دهند.
و اما مسأله فراموش شده
بروز و ظهور همه جانبه آثار ژانر وحشت در کتب کودکان و بزرگسالان به معنای لزوم بد بودن ذات این ژانر نیست و می توان با استفاده از توانایی بالقوه این ژانر، ترس های کودک را برای او دوباره بیان کرد تا او ضمن واقف شدن به احساس خود، دلیل آن را فهمیده و به پوشالی بودن ترس خود پی ببرد. آقای محمد قصاع (مترجم) در نشستی که با عنوان بررسی ژانر وحشت برای کودکان برگزار شد به همین نکات اشاره کرده و آشنایی کودک با ژانر وحشت را به واکسنی در کودکی تشبیه می کند که از ترس های بزرگسالی آن جلوگیری خواهد کرد. آنچه مي توان به عنوان مهم ترين موضوع مغفول اشاره كرد، عدم توليد مناسب و كافي از سوي مديران و دست اندركاران فرهنگي است. امید است مسئولین مربوطه با تدابیر لازم بتوانند حداقل از انتشار این حجم گسترده از آثار ژانر وحشت، جلوگیری به عمل آورند و با نگاهی روان شناختی و کارشناسانه به آثار این ژانر توجه کند.
