اصل «مسیانیسم» * به عنوان یک اصل مهم و مفهومی عمیق در دانش نوین جامعه شناسی مطرح است. بر مبنای این اصل عموم جوامع بشری به «مسیح» یا «رهانندۀ موعود» معتقدند. معادل این نظر در انسان شناسی اصل «فوتوریسم»** است به معنای «اصالت آینده و آینده گرایی» و اعتقاد به دورۀ آخرالزمان و انتظار ظهور ناجی.
به تعبیر زنده یاد دکتر علی شریعتی انتظار (تحقق این وعده) هم یک اصل فکری اجتماعی و هم یک اصل فطری انسانی است، به این معنی که اساساً انسان موجودی است منتظر و هر که انسان تر، منتظرتر، و همچنین جامعه بشری، به معنای اعم دارای «غریزۀ انتظار» است ... و براساس همین اصل است که اعتقاد به مسیح از ابتدا در جوامع بشری وجود داشته و به همین دلیل است که تاریخ می گوید: «همه جامعه های بزرگ جامعه های منتظرند». [1] بر مبنای این اعتقاد گردونۀ تاریخ جبراً به سوی حکومت انسان کامل و تسلط صالحان و مستضعفان و گسترش عدالت در سرتاسر زمین رانده می شود.
«همۀ ادیان معتقدند که در پایان هر دوره ای از تاریخ، بشر از لحاظ معنوی و اخلاقی رو به انحطاط می رود و چون طبعاً و فطرتاً در حال هبوط و دوری از مبداً است و مانند احجار به سوی پایین حرکت می کند، نمی تواند به خودی خود به این سیر نزولی و انحطاط معنوی و اخلاقی خاتمه دهد. پس ناچار روزی یک شخصیت بلند پایۀ معنوی که از مبداً وحی و الهام سرچشمه می گیرد ظهور خواهد کرد و جهان را از تاریکی جهل و غفلت و ظلم و ستم نجات خواهد داد. در این مورد در تعالیم هر دینی به صورت رمز به حقایقی اشاره شده است که با معتقدات آیین های دیگر توافق و هماهنگی کامل دارد.» [2] از این رو «فوتوریسم» و انتظار ظهور ناجی عقیده ایست مشترک که در تمامی ادیان بزرگ بعنوان یک اصل مسلم قبول شده است. [3]
بنابراین اعتقاد به «مسیانیسم» و «فوتوریسم» از پیشینه ای کهن در تاریخ و اساطیر بشری و ادیان (اعم از ابتدایی و مترقی) برخوردار است و از سوی علوم نوین (جامعه شناسی، انسان شناسی و تحلیل های نو تاریخی نیز) تأیید می گردد. در یک کلام «فوتوریسم» نظر به آینده دارد؛ مکتبی است مبتنی بر آینده و پیروانش را به آینده ای مالامال از سعادت و نیکبختی می راند، این عقیده با مجموعه عقاید اسلامی که وعده از نجات و فلاح بشریت در آینده می دهد همسو و هماهنگ است. در زبان روایات اسلامی «امید و آرزوی تحقق این نوید کلی جهانی انسانی «انتظار فرج» خوانده شده و عبادت بلکه افضل عبادت ها شمرده شده است. [4]
این انتظار بزرگ، مشخصات ویژه ای دارد:
1- خوش بینی به آینده بشریت.
2- پیروزی نهایی صلاح و تقوا و صلح و عدالت و آزادی و صداقت بر زور و استکبار استعباد ...
3- حکومت جهانی واحد.
4- عمران تمامی زمین در حدی که نقطه ای خراب و آباد نشده باقی نماند.
5- بلوغ بشریت به خردمندی کامل و پیروی از فکر و ایدئولوژی و آزادی از اسارت شرایط طبیعی و اجتماعی و غرایز حیوانی.
6- حداکثر بهره برداری از مواهب زمین.
7- برقراری مساوات کامل میان انسان ها در امر ثروت.
8- منتفی شدن کامل مفاسد اخلاقی از قبیل زنا، ربا، شرب خرم، خیانت، دزدی، آدمکشی و غیره و خالی شدن روانها از عقده ها و کینه ها.
9- منتفی شدن جنگ و برقراری صلح و صفا و محبت.
10- سازگاری انسان و طبیعت. [5]
با نگرش به شرایطی که بر جهان و بشر امروز حاکم است بسیار بدیهی است که آرمان هایی این چنین متعالی به سهولت محقق نشود؛ در این راه پرفراز و نشیب قدم اول، حذف و طرد عاملان و موجدان تباهی و فساد است که با توجه به شیوع گستردۀ مفاسد و اقتدار اهریمنی مفسده انگیزان بر جهان، جز در تحت رهبری انسانی مافوق و در عملیاتی اعجاز آمیز و محیر العقول جامۀ واقعیت به خود نخواهد پوشید. آشکار است که مروج صلاح، تقوا، عدالت، آزادی و صداقت، می باید متقی، عادل، آزاده و صادق و در یک کلام انسانی کامل باشد و این صفات شاخصه های شناخت مصلح حقیقی و لازمۀ نیل به آن آمال بلند و آرمان های متعالی نیز هستند. از پیشوای ششم شیعیان حضرت صادق علیه السلام روایت کرده اند که فرمود: «... سوگند به خدا آنچه چشم انتظار آنید ... نمی شود مگر آن که نیک و بدتان از هم جدا شوید، سوگند به خدا نمی شود مگر پس از نومیدی همگانی از این که بشر خودش بتواند خودش را نجات دهد.» [6] این سخن به معنای شکست ایدئولوژی های انسانی مدعی نجات بشر است و نیاز پرسوز و گداز انسان به حضور انسان کامل و برپایی جامعۀ ایده آل و آرمانی بر پایۀ تعالیم الهی. ادیان نشانه های ویژه ای برای ناجی موعود برشمرده اند. و در هشدارهای مؤکدّ خطر دروغ بازان و نیرنگ پردازان این عرصه را گوشزد نموده اند. از این رو مصلح موعود علائم منحصر بفردی دارد.
با این تبصره که پیروان هر آیینی او را از خود و مروجّ تعالیم مذهب خویش می شمارند. اما به راستی حقیقت کدام است و این شاهد هر جایی کیست؟
*Messianisme
**Fotorism