إِلَى أَنِ انْتَهَیْتَ بِالْأَمْرِ إِلَى حَبِیبِکَ وَ نَجِیبِکَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ، فَکَانَ کَمَا انْتَجَبْتَهُ سَیِّدَ مَنْ خَلَقْتَهُ وَ صَفْوَهَ مَنِ اصْطَفَیْتَهُ وَ أَفْضَلَ مَنِ اجْتَبَیْتَهُ وَ أَکْرَمَ مَنِ اعْتَمَدْتَهُ . . .
در این دعای شریف پس از حمد و ستایش خدای متعال و توجه به انبیای الهی و خصوصیات کلی آن ها نسبت به چهار پیامبر (پیامبران اولوالعزم) نکاتی بیان شده است که نشان دهنده ی ایمان انسان به این انبیاست. انسان مؤمن باید به همه این شرایع الهی و انبیاء ایمان داشته باشد و همین طور اوصیائی که برای ایشان، خداوند متعال معیّن فرموده است.
در ادامه این دعا و بیان نکاتی درباره انبیا، بحث به پیامبر گرامی اسلام می رسد. در این فراض از دعا اینگونه می خوانیم که؛ خدایا تو سلسله ی انبیاء و امر هدایتت را همین گونه به صورت منظم پیاپی فرستادی تا این که امر منتهی شد به حبیب خودت و انتخاب شده ات حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلّم.
در این جا ابتدا دو عنوان برای نبی اکرم (ص) قید شده یکی حبیب و دوم نجیب. حبیب هم به معنای مُحب و هم به معنای محبوب می آید. صفت مشبّه است که هم به معنای اسم فاعل استعمال می شود و هم به عنوان اسم مفعول. محبَّ خداوند متعال است؛ این از خصلت های عمومی انبیاء الهی و بندگان شایسته ی خدای متعال است که محبّت خاصی به ذات اقدس الهی دارند چون خدای متعال کمال مطلق است و منبع همه ی کمالات است و محبّت آن جاذبه ای است بین محبّ و محبوب از آن جهت که او کمالی است محبوب برای محب.
برای انسان با ویژگی ها و ابعاد مختلفی که دارد، می توان کمالات گوناگونی متصور شد. از کمالات طبیعی تا کمالات ادراکی، که بالاترین کمال برای موجود و مخلوق و مبدأ همه ی کمالات است. خداوند کمال مطلق و محبوب به ذات است و کمالات را ظهور داده و کمالاتی که انسان ها و موجودات دارند ظهور کمالات آن حقیقت است.کسی که این درک برای او به طور کامل شکل گرفته باشد محبّتش در اعلا درجه ی محبت نسبت به خدای متعال خواهد بود.
اگر در بعضی از زیارات می خوانیم «لا حبیب له الا هو و اهله»؛ به این معنا نیست که محبّ کامل نسبت به خدای متعال جز نبی اکرم و اهل بیتش (ع) که در اوج محبّت به حق تعالی است، که این یک تحلیل ابتدایی از محبت است. بقیه محبّین در درجه پایین تری از محبّت نسبت به ذات اقدس الهی هستند. اگر حبیب را به معنای محبوب بگیریم اولین معنا این است که خدای متعال نسبت به کمال مطلق خودش توجه دارد. این مسأله در جای خودش ثابت است که خدای متعال چون معنی به ذات و کمال مطلق است توجه اولیه اش جز به خودش نیست و متفرّعاً بر توجه به خودش، به کمالات ظهور یافته ای از خودش نیز توجه دارد. اگر به مخلوق توجهی دارد به لحاظ این است که مخلوق مظهر کمالات بی نهایت اوست . آن وقت اگر مخلوقی باشد که مظهر تام کمالات الهی باشد، محبّت و توجه حق تعالی به این مخلوق پس از توجه به خودش خواهد بود و توجه به سایر مخلوقات که در درجات پایین تر قرار دارند. از این نظر نبی بزرگوار اسلام به جهت آن مرتبه وجودی که خدای متعال برای آن حضرت و انوار مقدس اهل بیت (ع) -از جهت خلقت نوری- قرار داده است، محبوبی برای خدای متعال بعد از ذات اقدس خودش به طور کامل جز این انوار مقدسه نخواهد بود و اگر سایر موجودات محبوب الهی هستند که حتماً هستند؛ با آن بیان محبت حق تعالی به مخلوق، در رتبه بعد از محبّت به این انوار مقدسه هستند.
از جهت دیگر اگر «حبیب» را که در عبارت «لا حبیب له الا هو و اهله» از زیارت آل یاسین می خوانیم، به معنای محبوب بگیریم، توجیح این تعبیر به این صورت خواهد بود که محبوب کامل برای خداوند متعال بعد از ذات اقدسش در بین مخلوق جز حضرت محمد (ص) و اهل بیتش نخواهند بود. این محبوبیّت از جهت مرتبه خلقت است و البته محبوبیّت وجود گرامی نبی اکرم در درگاه حق را به جهات دیگر هم می توان تبیین کرد و آن مرتبه کمال دین آن حضرت است. خدای متعال خواسته که دین آن حضرت اکمل همه ی ادیان الهی باشد و خود آن حضرت و اهل بیتش (ع) در سیر صعودی به سوی خدای متعال، کامل ترین مرتبه ی سیر صعودی را داشته باشند. و این هم یک جهت دیگری برای محبوبیّت آن حضرت نسبت به خدای متعال حساب می شود.
در ادامه می خوانیم «فَکانَ کَمَا انتَجَبتَهُ»: نبی بزرگوار اسلام همان طور بود که تو او را انتخاب کردی.
«سَیِّدَ مَن خَلَقتَهُ» او بزرگ همه ی مخلوقات توست و این بزرگی را ظهور داده است. در اینجا ذکر این نکته ضروری است که خداوند، پیامبر را در یک مرتبه عالی از کمال نداده بلکه همین نسبت از مرتبه کمال که برای او قرار داده شده را در رابطه خداوند ظهور داده. لذا در روایات است که از آن حضرت سوال می شود که به چه جهت در نبوت اشرف همه ی انبیاء قرار گرفتی ؟ حضرت می فرمایند که چون من اولین کسی هستم که در مسأله قرابت ربوبیّت حق تعالی «قالوا بلی» گفتم.
این اوّلیّت برای آن حضرت قطعاً اوّلیّت زمانی نیست بلکه از جهت رتبه اولویت دارد و این تقدم؛ تقدم رتبتی است؛ چون در سؤال از آن حضرت هم این طور مطرح می شود که شما آخرین انبیاء هستی که مبعوث شدی (چرا شما مقدم شدی) و اوّلیّت در مسأله اقرار به ربوبیت حق تعالی از جانب آن حضرت به لحاظ اکملیت این اقرار است که حق تعالی را به ربوبیّت مطلقه در همه ی ابعاد اقرار کرده است. این اقرار حضرت تنها اقرار زبانی نیست، این اقرار حکایت از باور قلبی آن حضرت دارد. لذا دین آن حضرت هم به نوعی دینِ مربوب ربوبیت خدا و مظهر ربوبیت تشریعی خداست. این دین اکمل همه ی ادیان است که شخص در همه شئون و مراتب هستی خود را مربوب حق بداند و این مربوبیّت را پیاده کند. سیّد بودن نبی اکرم به همه مخلوقات و بزرگ بودنشان هم به جهت آن مرتبه وجودی (که از جهت خلقت اولین مخلوق الهی هستند که مقتضای اولویت اکملیت این مخلوق است نسبت به مخلوقات بعدی) و همچنین واسطه در فیض بودن برای بقیه مخلوقات است. این سیادت، سیادت اعتباری نیست. مثلاً در جامعه گفته می شود که شخصی بزرگ ماست که این بزرگی ممکن است از جهت سنّی، مقام دنیایی یا از جهت مال زیاد و ... باشد که این ها در نظام اجتماعی جنبه اعتباری دارد. ولی این سیادت نبی اکرم سیادت حقیقی است و مقتضای این سیادت این است که این شخص خودش را نبیند و عنایت الهی را ملاحظه کند. از این جهت بلافاصله بعد از این که در بیاناتی از آن حضرت منقول است که فرمود: «أنا سَید من خلق الله» بلافاصله می فرماید و لافَخرَ. یعنی من فخرفروشی نسبت به شما نمی کنم که بخواهم منّیتی نسبت به سایر موجودات اظهار کنم و این همان عنایتی است که خداوند خواسته. خداوند اولین مرتبه وجودی را که با وحدانیّت مطلقه حق تعالی سنخیّت دارد مقام نوری نبی اکرم قرار داده است.
سیادت نبی اکرم یک جنبه تکوینی و یک جنبه تشریعی دارد که به لحاظ دین آن حضرت است. دین آن حضرت سیادت و آقایی و برتری بر همه ی ادیان الهی دارد و نشانه های این برتری استمرار زمانی و مکانی دین آن حضرت است، لذا دین و نبوّت آن حضرت خاتم همه ی انبیاست که خداوند متعال برتر از این دین و این مرتبه از کمال ندارد، یعنی بالاترین کمال در این دین منظور شده است.
در ادامه می خوانیم که «و صَفوَة مَنِ اصطَفَیتَهُ...» این پیامبر خلاصه ی آن کسانی است که تو ایشان را انتخاب کرده ای. خدای متعال از حضرت آدم گرفته تا انبیای دیگر را عنوان اصطفا برایشان آورده است به این معنا که این ها را از بین انسان ها برای مقام نبوت انتخاب کرده. منتها نبی اکرم خلاصه این انتخاب شده ها است و انتخاب شده ی بین انتخاب شدگان «و افضَلَ مَنِ اجتَبَیتَهُ» و برترین آن انسان هایی که مجتبی الهی هستند، انتخاب شده ی خدای متعال هستند برای گرفتن دینش «و اَکرَمَ مَنِ اعتَمَدتَهُ» و کریم ترین و بزرگوارترین آن کسانی که تو به ایشان اعتماد کرده ای. انبیای الهی کسانی هستند که خدای متعال به ایشان اعتماد کرده از همه جهت و خداوند همه خواسته اش را تحت اختیار آن ها قرار داده، لذا امین الهی هستند و نبی اکرم (ص) کریم ترین و بزرگوارترین معتمد دین خدای متعال هست که می توان گفت همه ی حقایق را خدای متعال در اختیار نبی گرامی اسلام (ص) گذارده است چون می داند که این پیامبر هیچ ادعایی در برابر خدا ندارد و در برابر خداوند خاضع مطلق است.