اصلاح در روابط اجتماعی, ره آورد ظهور منجی- بخش چهارم



شيوع کجروی های اجتماعی


زندگی اجتماعی انسان, تحت حاکميت يک سری قواعد و هنجارهای اجتماعی است که برخی رفتار ها را مناسب و برخی را نامناسب تعريف می کنند روشن است که سرپيچی از اين قواعد رفتاری, همه کنش ها را دستخوش هرج و مرج و از هم گسيختگی می کند. که ما از آن به کجروی اجتماعی تعبير می کنيم.
به عبارت ديگر کجروی اجتماعی عبارت است از ناهمنوايي با هنجار يا مجموعه هنجارهاي معينی که توسط تعداد قابل ملاحظه ای از مردم در اجتماع يا جامعه ای پذيرفته شده است. (31) هر جامعه ای، در فرایند جامعه پذیری ارزش ها و هنجارهای شایسته را به اعضا انتقال داده و از آنان انتظار دارد که از این ارزش ها و قواعدِ کنش، پيروی کند؛ اما همواره در هر جامعه ای عده ای یافت می شوند که پاره ای از اين ارزش ها و هنجارها را زيرپا نهاده و رعايت نمی کنند, جامعه افراد هماهنگ با ارزش ها را همنوا و افراد ناهماهنگ را ناهمنوا تعريف می کند. (32)
با توجه به اين مقدمه روشن می شود که در جامعه اسلامی که ارزش ها و هنجارهای اسلام در آن حاکم است, معيار و ملاک همنوايي يا ناهمنوايي و به عبارت روشن تر انحراف يا عدم انحراف افراد در روابط اجتماعی شان, بايد بر اساس همين ارزش ها و هنجارها مورد سنجش و ارزيابی, قرار گيرد. آنچه از آموزه ای دينی درباره روزگار پيش از ظهور برداشت می شود اين است که در آن عصر, جوامع بشری, با شيوع بهت انگيز کجروی های اجتماعی روبروست و عمق گرايش به کجروی ها در آن روزگار به ميزانی است که بسياری از مردم در جامعه اسلامی, ارزش های اسلامی را ضد ارزش و ضد ارزش های اسلام را برای خود ارزش تلقی خواهند کرد.(33) در روایات به انواعی از کجروی که در جوامع پيش از ظهور، انتشار می یابد اشاره شده است که از آن ميان می توان از کجروی هايي چون؛ همجنس بازی(34) فحشا (35) بی عفتی و بی حجابی (36) قماربازی (37) رشوه خواری (38) مشروبات الکلی (39) سرقت و کم فروشی (40) نام برد. در ذيل به بررسی برخی از آنها می پردازيم.
1) همجنس بازی (homosexuality):
هم جنس بازی نمايشگر روابط جنسی بين دو يا چند تن از افراد همجنس است. از روايات استفاده می شود که در روزگار پيش از ظهور گرايش به تشکيل خانواده رو به افول نهاده و به جای آن زنان و مردان برای ارضای نيازهای جنسی خود به هم جنس بازی روی می آورند.
محمد بن مسلم می گويد: به امام باقر(ع) گفتم: ای فرزند رسول خدا قائم شما چه وقت ظهور خواهد کرد؟
فرمود: هنگامی که مردها خود را شبيه زنان و زنان خود را شبيه مردان کنند. آنگاه که مردان [در ارضای نياز جنس خود] به مردان و زنان به زنان اکتفا کنند.(41)
براساس برخی روايات, فرايند گرايش به هم جنس بازی به ميزانی شدت و حدّت می يابد که مردان, مردان ديگری را که به زنان تمايل دارند, نکوهش می کنند.(42)

2) فحشا:

فحشا را می توان به عنوان برآوردن خواهش های جنسی در برابر پول تعريف کرد. اما مراد ما در اين جا معنای گسترده تری است که شامل همه شيوه هايي است که از طريق آنها خواهش های جنسی به صورت نامشروع ارضا می شود. در روايات به بسياری از اين ناهنجاری ها اشاره شده است.

از علی(ع) نقل شده است که: «در واپسين سال های هستی و نزديک برپايي قيامت – که بدترين زمان هاست – زنانی ظاهر می شوند که برهنه اند و خودنمايي می کنند. از راه دين منحرفند. به فتنه و گناه و شهوترانی تمايل دارند. حرام را حلال می کنند و جای آنان در دوزخ است.»(43)

و در برخی روايات نيز وارد شده برخی از مردان از طريق عرضه زنان خود به عنوان کالاهای جنسی, ارتزاق می کنند و يا بدن های خود را به عنوان کالای جنسی عرضه می کنند. (44) روايات دينی در گزارش خود از گسترش فحشا و روسپيگری به رواج زنا ( 45) و به دنبال آن زياد شدن فرزند نامشروع اشاره کرده و بر اين نکته اشاره کرده اند که برآيند آسيب های اجتماعی در روزگار پيش از ظهور به سست شدن نهاد خانواده و افزايش نرخ طلاق - که خود نوعی از کجروی در روابط اجتماعی است- منجر خواهد شد. (46) دسته ای از روايات نيز در گزارش خود از فراگيری فساد و فحشا در روزگار پيش از ظهور بر اين نکته تأکيد کرده اند که شيوع اين گونه انحرافات به ميزانی است که برای مردم عادی جلوه می کند و ديگر حساسيت چندانی به آن نشان نمی دهند.

پيامبر اسلام (ص) در اين خصوص می فرمايند: قيامت برپا نمی شود... تا آنکه زنی را در روز روشن و به طور آشکار[در پيش روی همگان از چنگ صاحبش] گرفته, در وسط راه به او تعدی کنند ولی احدی اين کار را نکوهش نکند و از آن جلوگيری ننمايد؛ بهترين آن مردم کسی است که می گويد: ای کاش کمی از وسط راه کنار می رفتی و کارت را انجام می دادی. (47)


3) سرقت:
برای سرقت معانی مختلفی بيان شده است که می توان با ترکيب آنها سرقت را اينگونه تعريف کرد که؛ سرقت يعنی برداشتن چيزی از ديگری بدون اطلاع و رضايت او؛ که يا با زور گرفته می شود و يا با مکر و حيله. سرقت يکی از انحرافات بزرگ اجتماعی است که جوامع در دوره های مختلف تاريخی با آن دست به گريبان بوده اند. در عصر پيش از ظهور نيز اين آسيب به صورت گسترده و پيچيده ای در جوامع جريان خواهد داشت. سرقت و تجاوز به اموال ديگران به صورت های مختلفی نمود پيدا خواهد کرد. در برخی روايات که به توصيف روزگار پيش از ظهور پرداخته اند؛ به سرقت در قالب کم فروشی و رانت خواری اشاره شده است. (48) در آن دوران سياه، گناهان بزرگى چون كاستن پيمانه ها و ترازوها و كم فروشى و حق مردم را پايمال كردن رواج دارد و اساس مبادلات و داد و ستدها, كاستى و كمى و تجاوز به حقوق ديگران استوار گرديده است، و كار و تلاش و مبادله اى كه از غير اين راه ها صورت گيرد نوعى زيان و ضرر و عقب ماندگى حساب مى شود.
امام حسن عسكرى عليه السلام آن دوران را اينگونه ترسيم فرموده: «اغنيائهم يسرقون زاد الفقراء» (49) « اغنيا و توانگران جامعه ارزاق (وسائل معيشتى و امكانات زندگى ) بينوايان را مى ربايند.»
سرقت در اين حديث، بى ترديد سرقت هاى رسمى كه جرمى جزايى و مدنى به حساب مى آيد نيست، زيرا اينگونه دزدى ها با پايگاه اجتماعی سرمايه داران تناسب چندانی ندارد. بلکه منظور از اين سرقت، سرقت با شيوه هاى مبادلاتى و ايجاد تورم مصنوعى، رانت خواری, توزيع غير عادلانه و توليدهاى استثمارى و ظالمانه است كه حقوق اعضا فرودست جامعه ناديده گرفته مى شود.

4) ربا خواری و رشوه گيری:
بر اساس گزارش روايات, در اثر تغيير ارزش های اسلامی, جوامع پيش از ظهور به سوی نوعی سرمايه داری لجام گسیخته و پول پرستی افراطی گرايش پيدا خواهند کرد (50), بگونه ای که ملاک برتری در اين گونه جوامع تجمع ثروت و مال اندوزی است (51) و روابط اجتماعی افراد بر اساس دارايي و ناداری, تنظيم و برقرار می گردد (52) در اين آشفته بازار, افراد فرودست برای نيل به پايگاه اجتماعی بالا و يا دسترسی به منابع کمياب قدرت و ثروت ناگزيرند که به ربا و رشوه روی آورند تا بتوانند به حيات اجتماعی خود ادامه دهند. و از سوی ديگر سرمايه داران از اين فرصت برای افزايش ثروت خويش به رباخواری و رشوه گيری گرايش پيدا می کنند.
علی(ع) در توصيف اين فضای مسموم می فرمايند: «نشانه دجال فرا رسيدن زمانی است که مردم ربا بخورند و رشوه بگيرند.» (53)
در پايان بايد بر اين نکته تأکيد کنيم که شيوع انحرافات اجتماعی در روزگار پيش از ظهور هرگز به اين معنا نيست که مردم حق دارند بر مفاسد و انحرافات اجتماعی دامن زنند و خود را آلوده کرده و در گسترش آن تلاش کنند تا شرايط ظهور فراهم شود. بلکه بدان معناست که جامعه بر اساس هوشمندی جامعه و ترک آموزه های دينی و اخلاقی ناگزير بدان سمت و سو حرکت می کند. وقتی در جامعه ای ارزش ها تغيير کند بی گمان هنجارهايي که بر اساس آن ارزش ها ساخته و پرداخته شده اند؛ فرو خواهند ريخت. در اين فرايند يا جامعه در اثر فقدان نظم ارزش و هنجاری دچار هرج و مرج خواهد شد و یا ارزش ها و هنجارهاي نوينی بر رفتار و کردار جامعه حاکم خواهد شد که پیامد آن گسترش انحرافات خواهد بود.
انگيزه های غير انسانی در روابط اجتماعی
انسان موجودی اجتماعی است که نيازمند ايجاد پيوند با ديگران است و اگر اين پيوندها ايجاد نشود در برآوردن نيازهايش با مشکل روبرو خواهد شد. اما بی شک برآوردن نيازها تنها انگيزه در روابط اجتماعی نيست, بلکه انگيزه های متفاوتی می توان افراد را به ايجاد رابطه با همديگر برانگيزاند. انگيزه ها گاه بر اساس ملاک ها و معيار های عقلانی و انسانی است و گاه مايه و پايه آنها غير عقلانی و غير انسانی است. آن چه از روايات استفاده می شود اين است که انگيزه ها در روزگار پيش از ظهور, الهی و انسانی نيست. دوستی ها و محبت ها واقعی و خالص نيست, بلکه ملاک بسياری از پيوندها و دوستی ها مسائل پوچ و زودگذار و بی اهميت است. غالب پيوندها بر اساس دستيابی به عيش و نوش و لذّت و فساد و آلودگی است و ابراز صميميت ها, از حدّ زبان فراتر نمی رود. اما به هنگامه نياز واقعی, ياری دهندگان اندکند.
علی (ع) در توصيف اين فضا می فرمايند: «...وتواخی الناس علی الفجور و تهاجروا علی الدين و تحابُّوا علی الکذب...واستُعمِلَتِ الموده باللسان و تشاجرواالناس بالقلوب..» (نهج البلاغه/خطبه 107) مردم با انگيزه گناه کاری با هم برادر می شوند و در راه دين از يکديگر جدا می گردند. دوستی ها دروغين است.... و دوستی به زبان و دشمنی مردم به دل هاست.»
در چنين فضايي سخن از تعاون و تکافل اجتماعی امری گزاف است. جايي که به تعبير علی(ع)- در ادامه همین روایت - مردمان چون گرگ به دنبال دريدن يکديگرند روابط اجتماعی بر پايه ارزش ها و هنجارهای الهی شکل نمی گيرد و گسيختگی روابط اجتماعی چهره غالب جامعه خواهد بود.



نویسنده: اسماعيل چراغی کوتيانی