در برخی از روایات اسلامی آمده است که علّت و حکمت غیبت امام مهدی (علیه السلام) این است که آن حضرت ناچار نشود با طاغوت های زمان خود بیعت کند و سازش با حاکمان جور کند. او به وسیله ی غیبت از یوغ بیعت با طاغوت های زمان آزاد می شود و بیعت با هیچ حاکمی را بر عهده ندارد، تا بتواند در زمان قیام خود آزادانه تلاش کند. دیگر امامان، به دلیل آماده نبودن زمینه برای قیام و نداشتن یاور از روی تقیه، حکومت ها را به رسمیت می شناختند، و مجبور به قرارداد ظاهری با ستمگر زمان خود بودند ولی امام مهدی (علیه السلام) مأمور به تقیه نیست و به همین جهت با حکومت ها و طاغوت های زمان بیعت نمی کند. او مأمور است وقتی می‌آید، قیام کند و زمین را از عدل و داد پر کند. و بایستی بر عهده اش قراردادی نباشد تا هر لحظه ای که شرایط آماده شد، ظهور کند و مجبور به پیمان شکنی نشود و مجبور نشود به دلیل بیعتی که دارد ملاحظه برخی را بکند. اگر غیبت آن حضرت نباشد، این امر شدنی نیست چون اگر آن حضرت پیش از رسیدن وقت، قیام و ظهور کند، به دلیل آماده نبودن شرایط قیام ناچار است برای حفظ جان خود و یاورانش در طول تاریخ حیات طولانی با استفاده از روش تقیه حکومت های غیر مشروع را در ظاهر به رسمیت بشناسد، زیرا حکومت ها وجود امام زمان را تحمل نکرده از او بیعت می خواستند، همان گونه که حکومت های عصر ائمه(ع) از امامان بیعت گرفتند، در حالی که استفاده از روش تقیه به رغم اینکه برای امامان قبلی جائز بود، با فلسفه وجودی امام مهدی(ع) سازگار نیست، و می دانیم که بیعت تعهد آور است. [1] بیعت با حکومت های ظالم نوعی مشروعیت بخشیدن به حکومتها بوده و تعهد به وجود میآورد که امام باید از آنها اطاعت کنند کسی که آمده تا ظلم و جور را ریشه‌کن کند، چگونه می‌تواند برای مدت‌های طولانی در زیر سایه ظلم و ظالمان زندگی کند و مشروعیت آن را بپذیرد، بنابراین امام مهدی (ع) غایب شد تا به هیچ ذلتی تن در ندهد و در برابر هیچ ظالمی سر فرو نیاورد و به پیمان هیچ حاکم غیر مشروعی گردن ننهد.
بیعت در اصطلاح پیشوایان معصوم (ع) پیمانی است که به موجب آن نتوان با ستمگران به نبرد برخاست که بعد از امام حسین (ع) همه امامان به مقتضیات حکمت الهی، چنین پیمانی را به گردن داشتند. اما حضرت مهدی(ع) اگر ظاهر و آشکار بود، مجبور به سکوت در مقابل ستمگری ستمکاران و ترک نبرد با آنان بود، در حالی که او برای ریشه کن کردن ستم و ستمگر آفریده شده است. از این رو حکمت اقتضا نمود که او از دیده ها پنهان باشد، تا جانش در امان بوده و سکوتش به معنای تأیید ستمگران نباشد. [2]
امام زمان(ع) هیچ رژیمی را، حتی از روی تقیه، به رسمیت نمی شناسد. او مأمور به تقیه از هیچ حاکم و سلطانی نیست و تحت حکومت و سلطنت هیچ ستمگری در نخواهد آمد. لازم به ذکر است که برنامه مهدی موعود، با سایر ائمه اطهار علیهم السلام تفاوت دارد. ائمه علیهم السلام مأمور بودند که در ترویج و انذار و امر به معروف و نهی از منکر تا سر حد امکان کوشش نمایند، تمام هم و غم آنها تحکیم مبانی عقیدتی مردم و آشناکردن آنها با تفسیر قرآن و سنت پیامبر (ص) بود، ولی سیره و رفتار حضرت مهدی علیه السلام متفاوت با آنان بوده و در مقابل باطل و ستم، سکوت نکرده با جنگ و جهاد، جور و ستم و بی دینی را ریشه کن می نماید.
اصلاً اینگونه رفتار، از علائم و خصائص مهدی موعود شمرده می شود. به بعضی از امامان که گفته می شد: چرا در مقابل ستمکاران قیام نمی کنی؟ جواب می دادند: این کار به عهده مهدی ماست. به بعضی از امامان اظهار می شد: آیا تو مهدی هستی؟ جواب می داد: مهدی با شمشیر جنگ می کند و در مقابل ستم ایستادگی می نماید ولی من چنین نیستم. به بعضی عرض می شد: آیا تو قائم هستی؟ پاسخ می داد: من قائم به حق هستم، لیکن قائم معهودی که زمین را از دشمنان خدا پاک می کند، نیستم. از اوضاع آشفته جهان و دیکتاتوری ظالمین و محرومیت مومنین شکایت می شد، می فرمودند: قیام مهدی مسلم است، در آن وقت اوضاع جهان اصلاح و از ستمکاران انتقام گرفته خواهد شد. مؤمنین و شیعیان هم به این نویدها دلخوش بودند و هر گونه رنج و محرومیتی را بر خود هموار می کردند. اکنون با این همه انتظاراتی که مؤمنین بلکه بشریت از مهدی موعود دارند، آیا امکان داشت که آن جناب با ستمکاران عصر بیعت کند و به پیمان خویش وفادار بماند و در نتیجه هیچ وقت اقدام به جنگ و جهاد نکند، زیرا اسلام عهد و پیمان را محترم شمرده و عمل به آن را لازم دانسته است. از این رو در احادیث تصریح شده که یکی از اسرار غیبت و مخفی شدن ولادت حضرت صاحب الامر علیه السلام این است که ناچار نشود با ستمکاران بیعت کند تا هر وقت خواست، قیام کند و بیعت کسی در گردنش نباشد. آری او شمشیر برنده خداست و برای نابود کردن ستمگران آفریده شده.
این وجه، در احادیث زیادى مطرح گردیده است، به طورى که شیخ صدوق در کمال الدین باب چهل چهار (علة الغیبة) یازده حدیث را نقل کرده است.
و اینک برخی از روایت که به این علت می پردازند:
1- امیرمؤمنان علیه السلام میفرماید: «ان القائم منا اذا لم تکن لاحد فی عنقه بیعة فلذلک تخفی ویغیب شخصه: همانا هنگامی که قائم ما قیام می کند، بیعت احدی بر گردن او نیست و به همین علت است که ولادتش پنهان نگه داشته می شود و شخص او غایب است.» [3] عین همین حدیث هم از امام جواد (ع) و امام باقر(ع) نقل شده. [4]
2- امام حسن مجتبی علیه السلام فرموده اند: «ما منّا احد الّا و یقع فی عنقه بیعة لطاغیة زمانه الّا القائم الّذی یصلّی روح الله عیسی بن مریم خلفه فانّ الله عزّوجلّ یخفی ولادته و یغیب شخصه لئلّا یکون لاحد فی عنقه بیعة: آیا ندانستید که هیچ یک از ما ائمه نیست، مگر این که بیعت با ستمگری بر گردن او قرار می گیرد؛ به جز قائم عجل الله فرجه که عیسی بن مریم علیهما السلام پشت سرش نماز می گزارد. پس به درستی که خداوند متعال ولادتش را مخفی و شخصش را پنهان می سازد تا هنگامی که قیام می کند، بیعت هیچ کس برگردنش نباشد.» [5] این حدیث از امام صادق (ع) هم نقل شده است. [6]
3- امام زین العابدین(ع) فرموده اند: «القائم منا یخفی علی الناس ولادته حتی یقولوا:لم یولد بعد ،لیخرج ولیس لاحد فی عنقه بیعة: قائم ما ولادتش از توده مردم مخفی می شود تا جایی که گروهی گویند متولد نشده است. هنگامی ظهور می کند که کسی را در گردن او بیعت نباشد.» [7] این حدیث از امام جواد (ع) هم روایت شده است. [8]
4- امام صادق علیه السلام فرمود: «یقوم القائم و لیس لاحد فی عنقه عهد ولا عقد ولا بیعه: قائم ما در حالی ظهور می کند که در گردن او برای احدی عهد و پیمان و بیعتی نیست.» [9]
5- در این باره از امام رضا (ع) روایت شده در پاسخ این پرسش که چرا امام مهدی (ع) از دیده های شیعیانش پنهان است؟ فرمودند:
«لان امامهم یغیب عنهم لئلا یکون فی عنقه لاحد بیعة اذا قام بالسیف: امامشان از آنها غایب می شود (برای آن حضرت غیبت واقع می شود)، تا بیعتی بر گردنش نباشد و روزی با شمشیر قیام می کند.» [10]
6- امام زمان (عج) در توقیعی که در پاسخ به سؤال "اسحاق بن یعقوب" مرقوم کرد و توسط "محمد بن عثمان" نائب دوم ایشان انتشار یافت دربارهى علت غیبت چنین نوشته اند:
« واما علة الغیبة فان الله یقول : یا ایها الذین امنو لا تسالوا عن اشیاء ان تبددلکم تسوکم ،انه لم یکن احد من آبائی علیهم السلام الا وقد وقعت فی عنقه بیعة لطاغیة زمانه وانی اخرج حین اخرج ولا بیعة لاحد من الطواغیت فی عنقی: در خصوص علت غیبت پرسش کرده بودید. خداوند در قرآن کریم می فرماید: «ای اهل ایمان! از چیزهایی سؤال نکنید که اگر برای شما روشن شود، ناراحت می شوید.» [11] بدانید که هرکدام از پدران من، بیعت یکی از طاغوت های زمان خویش را برگردن داشتند، ولی من وقتی قیام می کنم، بیعت هیچ یک از گردن کشان و طاغوت های زمان را برگردن ندارم» [12]
پی نوشت:
1- رجوع شود به کمال الدین، ج1، ص581، باب29، ح2..
2- کامل سلیمان، 76، ص 186
3- کمال الدین وتمام نعمه ج1 ص 303 ،اعلام الوری طبرسی ص 426 و400،الامام المهدی ص 80
4- بشارة الاسلام ص 52از امام جواد (ع) ومنتخب الاثر ص 251 از امام باقر (ع)
5- شیخ صدوق کمال الدین ج 1 ص 315 طبرسی احتجاج ج 2 ص 289 ،بحارالانوار محمد باقر مجلسی، ، ج 51، ص 132و279 ،الزام الناصب ص 66 ،منتخب الاثر ص 206، محجة البیضاء ج 4 ص 338 ، اعلام الوری ص 401،الامام المهدی ص 88 کامل سلیمان، یوم الخلاص، ص 101
6- المهدی ص 160 از امام صادق (ع)
7- بحارالانوار ج 51 ص 135، منتخب الاثر ص 287 ،کشف الغمه ج 3 ص 312،اعلام الوری ص 402
8- بشارة الاسلام ص 52 از امام جواد (ع)
9- اصول کافی، ج 1، ص 342 .غیبت نعمانی ص 89 و100 ،المهدی ص 160 ، منتخب الاثر ص 266,289 ، کتاب الحجة، باب فی الغیبة، ص 384، ح 27; مرآة العقول، ج 4، ص 58، ح 27.، عهد و عقد و بیعت از نظر معنا با هم متقارب و نزدیک هست و گویا هم دیگر را تاکید می کنند. محتمل است که مراد از عهد، وعده با خلفای جور باشد. بدین معنا که آن ها را رعایت، مراعات کند. یا این که مراد، ولایت عهدی باشد، همانند امام رضا ( علیه السلام) و مراد از عقد، پیمان مصالحه و آتش بس باشد، همانند امام حسن ( علیه السلام) و مراد از بیعت، اقرار و اعتراف ظاهری به خلافت غیر باشد. مرآة العقول، ج 4، ص 58.
10- کمال الدین و تمام النعمه، ص ۴۸۰٫الزام الناصب ص 82
11- مائده آیه 101
12- شیخ طوسی کتاب غیبة ص 290 و177، شیخ صدوق کمال الدین وتمام النعمة ج 2 ص 483 ح، الاحتجاج علی أهل اللجاح، ج ۲، ص ۴۷۱٫، مجله حوزه ویژه امام زمان(ع) ص 378.بحارالانوار ج 52 ص 92 وج 53 ص 181 ،الزام الناصب ص 130 ،منتخب الاثر ص 267 ،اعلام الوری ص 424 ،کشف الغمه ج 3 رص 323 والامام المهدی ص 252
*چنانچه نویسنده این مقاله را می شناسید، به ما اطلاع دهید.
