راه رهايي از اين فتنه هاي آخرالزماني در بيانات اميرمؤمنان(ع) در دو قالب عمومي و فردي قابل دسته بندي است. راه عمومي همان تمسك به قرآن و اهل‌بيت (ع) است. راه فردي كه به برخي از صحابه توصيه مي شده ـ الزاماً شامل همگان نبوده ـ سكوت، قعود و... است.
روايت مربوط به تمسك به قرآن را پيش از اين مرور كرديم.[1] دربارة تمسك به اهل بيت (ع)، روايات متعددي از اميرمؤمنان (ع) نقل شده كه با توجه به جامعيت روايت ذيل و دربرداشتن راه تحقق آن، از بيان ديگر موارد خودداري و به نقل همين مورد اكتفا مي كنيم. [2]
امير مؤمنان(ع) در ضمن خطبه اي بلند راه هايي را براي رهايي از فتنه ها و مصون ماندن از عذاب الهي كه فرجام فرو افتادگان در آنهاست فرا روي مؤمنان نهادند. در اينجا به مناسبت، به فرازهايي از اين سخن گران سنگ توجه مي كنيم:
من و رسول خدا (ص) بر لب حوض هستيم و خاندان ما با ما هستند، پس هر كس ما را بخواهد بايد گفتار ما را بگيرد و به كردار ما عمل كند، زيرا ما خانداني هستيم كه شفاعت از آن ماست. براي ديدار ما در كنار حوض با هم رقابت كنيد، چون ما دشمنان را از آن دور و دوستانمان را از آن سيراب مي سازيم. هر كس از آن آب نوشد هرگز تشنه نشود، و حوض ما پر است و از دو آبريز بهشتي در او ريخته مي شود؛ يكي «تسنيم» و ديگري «معين». در دو طرف اين حوض، زعفران است. كسي را بر ما نمي گزيدند ولي اوست كه از بندگانش هر كه را بخواهد ويژه رحمتش كند، پس خدا را ستايش مي كنم بدين نعمت ها كه مخصوص شما قرار داده و بر حلال زادگي شما، چون ياد ما خانواده، شفاي هر درد، بيماري و وسوسه ی شك آور است، و البته دوستي ما خشنودي خداست، و هر كسي كه راه ما را گيرد، فردا در «حظير القدس» و «فردوس برين» با ماست، و منتظر امر ما همچون كسي است كه در راه خدا به خونش غلتد، و هر كه فرياد ما را بشنود ولي ما را ياري نكند خدا به رو بر سر دو سوراخ بيني او را در دوزخ سرنگون سازد.
1. استقامت و تقيّه در برابر دشمنان: ما درِ گشايش، چون مبعوث شوند و همه راه ها بر مردم بسته شود، ماييم «باب حطّه» كه در اسلام است هر كس در او آيد نجات يابد و هر كه از آن دور شود فرو افتد. خدا به ما آغاز كرد و به ما پايان داد و آنچه را بخواهد به ما مي زدايد و به ما پايدار سازد و به ما باران فرود آيد، مبادا فريبنده شما را از خدا فريب دهد، اگر بدانيد در ماندن ميان دشمنانتان و تحمّل اذيت ها چه اجري داريد چشم شما روشن شود، و اگر مرا نيابيد چيزهايي بينيد كه آرزوي مرگ كنيد از ستم و دشمني و خودبيني و سبك شمردن حق خدا و ترس، چون چنين شود همه به رشته خدا بچسبيد و از هم جدا نشويد، و بر شما باد به صبر و نماز و تقيّه.
2. ثبات و دوري از رنگ به رنگ شدن: و بدانيد كه خداوند دشمن مي دارد بندگان متلوّن و همه رنگ خود را، پس از حق و ولايت اهل حق دور نشويد چون هر كس ديگري را جاي ما برگزيند نابود است و هر كه پيرو آثار ما شود به ما پيوندد، و هر كه از غير راه ما رود غرق شود همانا براي دوستان ما فوج هايي از رحمت خداست و براي دشمنان ما فوج هايي از عذاب خدا، راه ما ميانه است، و رشد و صلاح در برنامه ماست، بهشتيان به خانه هاي شيعيان ما چنان نگاه مي كنند كه ستاره درخشان را در آسمان مي بينند.
3. پرهيز از دنياگرايي: هر كس از ما پيروي كند گمراه نشود، و هر كه منكر ما شود هدايت نگردد، و نجات نيابد آنكه، بر زبان ما كمك دهد دشمن ما را و ياري نشود آنكه ما را وابگذارد. پس به طمعِ دنياي پوچ و بي ارزشي كه سرانجام از شما دور شود و شما نيز از آن زوال يابيد از ما روي نگردانيد، زيرا هر كس دنيا را بر ما ترجيح دهد افسوس فراوان دارد. خداوند متعال [از زبان اين فرد] مي فرمايد: «اي واي بر من كه جانب امر خدا را فرو گذاشتم و در حقّ خود ظلم و تفريط كردم». [3]
4. شناخت حقّ امامان معصوم (ع): چراغ راه مؤمن شناخت حق ماست، و بدترين كوري نابينايي فضيلت ماست كه با ما بي جهت و بدون گناه به دشمني برخاسته فقط به جرم اينكه ما او را به سوي حق و دوستي خوانديم و ديگران او را به سوي فتنه دعوت كردند، آنها را بر ما ترجيح داد. ما را پرچمي است كه هر كه در ساية آن درآيد، او را جا دهد و هر كه به سوي او پيش تازد پيروز است و هر كه از آن واماند نابود، و هر كه بدان چنگ زند نجات يابد، شماييد آبادگران زمين كه (خداوند) شما را در آن جاي داد تا ببيند چه مي كنيد، پس مراقب خدا باشيد در آنچه از شما ديده مي شود، بر شما باد به راه روشن بزرگ تر، در آن برويد كه ديگري جاي شما را نگيرد. سپس حضرت اين آية قرآن را تلاوت فرمود: «به سوي آمرزش پروردگارتان بشتابيد و به راه بهشتي كه عرضش به قدر پهناي آسمان و زمين است و آن براي اهل ايمان به خدا و پيمبرانش مهيا گرديده». [4]
5. پيشه كردن تقوي: پس بدانيد شما به بهشت نمي رسيد مگر به تقوي، و هر كه رها سازد پيروي از آنكه خدا فرمان اطاعت او را داده، برانگيخته شود براي او شيطاني كه قرين و مونس او گردد.
6. عدم سازش با ستمكاران: شما را چه باشد كه به دنيا تكيه كرديد، و به ستم خشنوديد، و فرو گذاشتيد آنچه را كه عزت و سعادت شما و نيروي عليه ستمگران در آنست، نه از خدايتان شرم داريد، و نه به حال خود فكر مي كنيد. شما در هر روز ظلم مي شويد ولي از خواب بيدار نمي گرديد، و سستي شما پايان نپذيرد، آيا نمي بينيد دين شما كهنه مي شود و شما سرگرم دنياييد، خداي بزرگ مي فرمايد: «و شما مؤمنان هرگز نبايد با ظالمان همدست و دوست باشيد و گرنه آتش كيفر آنان در شما هم خواهد گرفت و در آن حال جز خدا هيچ دوستي نخواهيد يافت و هرگز كسي، ياري شما نخواهد كرد». [5] [6]
رواياتي كه مخاطبش افراد متوسطي است كه در فتنه ها احتمال لغزششان بيش از نجات به نظر مي آيد از اين قرارند:
7. ذكر و يادآوري هميشگي: دانشمند آن كس است كه ارزش خويش را بشناسد، در ناداني مرد همين بس كه قدر خود را نشناسد و دشمن ترين بندگان نزد خدا همانا بنده اي است كه خدا او را به خودش واگذارد، سرگردان و حيران از راه راست باشد و هدفش را نداند چيست و بدون راهنما راه را بپيمايد. اگر به سوي كسب مال دنيا دعوت شود اجابت مي كند، اگر به سوي آخرت دعوت شود كاهلي مي كند، گويا عملي را كه براي دنيا انجام مي دهد بر او واجب است و آنچه براي آخرت انجام مي دهد از او ساقط. اينها در زماني است كه در آن زمان كسي سالم نمي ماند، جز مؤمني كه دائم الذكر است و كم اذيت، كه اگر حاضر باشد كسي او را نشناسد و اگر غايب باشد جستجويش نكنند.
8. عدم اشاعه ی گناه: اينان چراغ هاي هدايت و مشعل هاي فروزان براي شبروان هستند و براي سخن چيني و فساد در گردش نيستند، نادان و سفيه نباشند كه گناهان را انتشار دهند و اشاعه فاحشه كنند. خداوند درهاي رحمتش را به روي اينان مي گشايد و از ايشان عذاب سختش را برطرف مي كند. اي مردم همانا روزگاري مي آيد كه مردم فقط به اسم اسلام بي نياز باشند و از اسلام خبري نباشد آن چنان كه ظرف تنها به آنچه كه در آن ريخته مي شود، بي نياز باشد. [7]
به اميد آنكه خداوند همة ما را از شرّ فتنه هاي آخرالزمان برهاند و از تمام ابتلائات اين دوره سربلند بيرون آورد. انشاءالله
