وَ كَمْ قَصَمْنا مِنْ قَرْيَةٍ كانَتْ ظالِمَةً وَ أَنْشَأْنا بَعْدَها قَوْماً آخَرينَ (۱۱) فَلَمَّا أَحَسُّوا بَأْسَنا إِذا هُمْ مِنْها يَرْكُضُونَ (۱۲) لا تَرْكُضُوا وَ ارْجِعُوا إِلى ما أُتْرِفْتُمْ فيهِ وَ مَساكِنِكُمْ لَعَلَّكُمْ تُسْئَلُونَ (۱۳) قالُوا يا وَيْلَنا إِنَّا كُنَّا ظالِمينَ (۱۴) فَما زالَتْ تِلْكَ دَعْواهُمْ حَتَّى جَعَلْناهُمْ حَصيداً خامِدينَ
و چه بسيار شهرها را كه [مردمش] ستمكار بودند درهم شكستيم، و پس از آنها قومى ديگر پديد آورديم. (۱۱) پس چون عذاب ما را احساس كردند، بناگاه از آن مىگريختند. (۱۲) [هان] مگريزيد، و به سوى آنچه در آن متنعّم بوديد و [به سوى] سراهايتان بازگرديد، باشد كه شما مورد پرسش قرار گيريد. (۱۳) گفتند: «اى واى بر ما، كه ما واقعاً ستمگر بوديم.» (۱۴) سخنشان پيوسته همين بود، تا آنان را درو شده بى جان گردانيديم. (۱۵)
سلطان محمد گنابادي در ترجمه بيان السعادة في مقامات العبادة آورده:
«فَما زالَتْ تِلْكَ دَعْواهُمْ حَتَّي جَعَلْناهُمْ حَصِيداً» اين دعوي آنان استمرار دارد تا آنجا كه آنان را مانند گياه چيده شده قرار دهيم، و چون مقصود يك گياه درو شده و چيده شده است لفظ «حصيد» را به صورت جمع نياورد، يا آنان را به يك زرع تشبيه كرد كه مشتمل بر ساقه هاي متعدّد باشد و لذا «حصيد» را مفرد آورد.
خامِدِينَ اين كلمه وصف «حصيد» يا مفعول بعد از مفعول است، زيرا كه مفعول فعل «جعل» در اصل خبر است و آن كنايه از استيصال و درماندگي است.
بعضي گفته اند: آيه دربارهي اهل قريه اي از يمن است كه خداوند براي آنان پيامبر فرستاد امّا اهل آن قريه او را كشتند، از اين رو خداوند بخت النّصر را بر آنان مسلّط نمود، آنان از وطن و ديارشان گريختند، ولي ملائكه آنان را برگردانيدند، و كوچك و بزرگشان كشته شدند تا آنجا كه هيچ اسم و رسمي از ايشان باقي نماند.
در بعضي اخبار ذكر شده كه اين آيه درباره ظهور قائم عليه السّلام نازل شده، چه وقتي كه او به بني اميّه و شام خروج مي كند، بني اميّه به روم فرار ميكنند اهل روم به آنان ميگويند: ما شما را راه نمي دهيم تا نصراني شويد، پس بني اميّه به گردن هايشان صليب مي اندازند و داخل روم مي شوند، وقتي اصحاب قائم عليه السّلام نزد آنان حاضر مي شوند روميان خواستار صلح و امان مي شوند.
پس اصحاب قائم عليه السّلام هم به آنان ميگويند: ما امان نمي دهيم مگر اينكه كساني از ما كه پيش شما هستند به ما واگذاريد روميان هم بني اميّه را تسليم مي كنند.
اين است بيان آينده از قول خداي تعالي: «وَ ارْجِعُوا إِلي ما أُتْرِفْتُمْ فِيهِ وَ مَساكِنِكُمْ لَعَلَّكُمْ تُسْئَلُونَ» از چه رو شما در بارهي گنجينه ها و خانه هايتان بازخواست مي شويد؟! در حالي كه خداوند به آن داناترست. پس آنان ميگويند:
اي واي بر ما ظالم و ستمگر بوديم، و اين دعوي آنان به طور استمرار هست تا وقتي كه ما آنان را همانند گياه درو شده نو مستأصل و درمانده قرار دهيم.
همچنین سيد محمد ابراهيم بروجردي در تفسير جامع آورده:
در كافي ذيل آيه فوق از بدر بن خليل اسدي روايت كرده:
شنيدم حضرت باقر عليه السلام مي فرمود؛ زماني كه حضرت قائم عليه السلام ظهور كرد جمعي را مي فرستد تا بني اميه را از شام به حضورش بياورند. بني اميه چون اين خبر را مي شنوند فرار مي كنند به سوي روم اهل روم به آنها مي گويند ما نمي گذاريم داخل مملكت ما بشويد تا آنكه داخل در دين ما شده و نصراني شويد آنها صليب به گردن هايشان انداخته داخل می شوند. هنگامي كه اصحاب حضرت قائم عليه السلام وارد روم شوند روميان از آنان امان و صلح می طلبند. ايشان گويند ما امان به شما نمي دهيم مگر اینکه بني اميه را تسليم ما بنمایيد. رومیان تمام بني اميه را به اصحاب آن حضرت تحويل می دهند و در آن وقت به آنها خطاب مي كنند؛ فرار نكنيد و به سوي شام برگرديد بايد بازخواست شويد. و از ايشان سؤال مي كنند دفينه ها را كجا پنهان كرده ايد و به چه سبب حضرت سيد الشهداء عليه السلام و يارانش و ائمه و پيروان آنها را به قتل رسانيدند؟ در آن هنگام با كمال حسرت و ندامت مي گويند واي بر ما كه مردمي ظالم و ستمكار بوديم اصحاب آن حضرت ايشان را با شمشير قهر خويش درو كرده و آنها را بجاي خود هلاك و نابود كنند.
محمد بن علي شريف لاهيجي در تفسير شريف لاهيجي بیان می کند:
به روايت علي بن ابراهيم آيه «وَ كَمْ قَصَمْنا مِنْ قَرْيَةٍ» تا آخر در شأن بني اميه نازل شده و منظور از احساس عذاب بني اميه ، احساس ايشان نسبت به ظهور قائم آل محمد است، كه باعث عذاب و نكال ايشان ميگردد، و منظور از «لَعَلَّكُمْ تُسْئَلُونَ» اين است كه چون قائم آل محمد ظهور كند بنی اميه از قهر و سطوت آن حضرت به طرف روم گريزند و به حكم آن حضرت آنها را از طرف روم برگردانند و سؤال كنند از ايشان گنج هايي را كه در زمان خود مخفي كرده بودند.
