آیه 1 سوره نحل: ظهور امر الله است

أَتى‏ أَمْرُ اللَّهِ فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ سُبْحانَهُ وَ تَعالى‏ عَمَّا يُشْرِكُونَ
[هان‏] امر خدا در رسيد، پس در آن شتاب مكنيد. او منزّه و فراتر است از آنچه [با وى‏] شريك مى ‏سازند. [1]


سيد عبد الحسين طيب در اطيب البيان في تفسير القرآن آورده:
«أَتي‏ أَمْرُ اللَّهِ» مستقبل محقق الوقوع است که حكم ماضي دارد؛ چنانچه حضرت علي اكبر (ع) خدمت پدر بزرگوارش عرض كرد "العطش قتلني". مفسّرين معاني مختلفی درباره ی "امر الهي" آورده اند که عذاب الهي، قيامت، احكام دين، نزول بلاء، و ظهور حضرت بقيه اللَّه از جمله آنان است.
«فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ» به این معنی است که هر فعلي به موقع خود تحقق پيدا مي كند و در تفسير مصداق "امر كردند" بيان شده است و منافاتي با اطلاق بر «ظهور حضرت بقيه اللَّه، رجعت ائمه اطهار، قيام، قيامت، مثوبات و عقوبات و بليّات ندارد.
سيد محمد باقر موسوي همداني نیز در ترجمه تفسير الميزان آورده:
در «الدر المنثور» آمده است كه ابن مردويه از ابن عباس روايت كرده كه گفت وقتي «أَتي‏ أَمْرُ اللَّهِ» نازل شد اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم مضطرب شدند تا جمله «فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ» آمد آرام گشتند [1]
و در همان كتاب است كه ابن ابي حاتم و طبراني و ابن مردويه و حاكم (وي حديث را صحيح دانسته) از عقبه ابن عامر روايت كرده ‏اند كه گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: قبل از آمدن قيامت ابر سياهي از طرف مغرب مانند سپر به شما روي مي ‏آورد و در آسمان به طور دائم بالا مي‏ رود تا تمامي صفحه آسمان را بپوشاند آن گاه منادي ندا مي ‏كند: يا ايها الناس! مردم به يكديگر متوجه مي‏ شوند كه من چنين صدايي شنيدم، شما هم شنيديد؟ بعضي مي‏گويند آري شنيدم، بعضي ديگر شك مي‏ كنند تا آنكه بار ديگر منادي ندا مي‏ كند: يا ايها الناس! باز از يكديگر مي ‏پرسند، آيا چنين صدايي شنيديد؟
مي‏ گويند: آري، آن گاه ندا مي ‏رسد: «ايها الناس أَتي‏ أَمْرُ اللَّهِ فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ».
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم اضافه كردند، پس به آن خدايي كه جانم به دست او است اينقدر مهلت نمي ‏دهد كه دو نفر بزاز كه پارچه را باز كرده ‏اند، تا كنند و يا مردي كه حوض را پر مي ‏كند، از آن به كسي يا حيواني آب دهد، و يا مردي كه شتر خود را مي ‏دوشد، از شيرش بياشامد و يا هر كس ديگر كه سرگرم كار خويش است از كار دست بكشد [2]
چند روايتي كه برخي از علما با استشهاد به آنها گفته ‏اند امر خدا در «أَتي‏ أَمْرُ اللَّهِ فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ ...» قيامت است، بر مدعايشان‏.
بعضي از علما خواسته ‏اند از اين روايات سه‏گانه- كه در معناي اين روايات، روايات ديگري نيز هست- بفهمند كه مراد از "آمدن امر"، آمدن روز قيامت است، و ليكن روايات چنين دلالتي ندارد.
اما روايت اول، براي اينكه صرف اضطراب دليل نمي‏ شود بر اينكه آن مردمِ مورد بحث، آمدن قيامت را فهميده باشند، زيرا امر خدا هر چه باشد چيزي است كه بندگان او را به انديشه وا مي ‏دارد كه حجتي در فهمشان نيست. علاوه بر اين روايت هم خالي از اشكال نيست، براي اينكه خداي سبحان، استعجال به آمدن قيامت را از صفات كفار خوانده و آنان را بر اين عمل مذمت، و مؤمنين را از آن بري دانسته و فرموده: وَ الَّذِينَ آمَنُوا مُشْفِقُونَ مِنْها» [3] و در بيان سابق هم اشاره ‏اي به اين معنا شد كه خطاب در جمله «فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ» به مشركين است و معنايش نهي از استعجال ايشان و درخواست فرا رسيدن اجل و نزديك شدن وعده است، نه درخواست مهلت، و در اين صورت معني ندارد كه از شنيدن «فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ» آرام شوند.
و اما روايت دوم ظاهرش اين است كه از امر خدا عذاب دنيوي را فهميده بودند نه قيامت را و اين خود مؤيد بيان سابق ما است نه مؤيد آقايان.
و اما روايت سوم، نهايت چيزي كه به آن دلالت مي ‏كند اين است كه آمدن قيامت از مصاديق آمدن امر خداست، و كسي هم در اين شكي ندارد، ولي اين غير از اين است كه مقصود از امر در آيه همان قيامت باشد.
و در كتاب غيبت نعماني به سند خود از عبد الرحمن بن كثير از ابي عبد اللَّه علیه السلام نقل كرده كه در ذيل جمله «أَتي‏ أَمْرُ اللَّهِ فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ» فرمود: اين امر خدا همان امر ما است كه نبايد در آن عجله شود، و خداوند امر ما را با سه لشكر كمك مي‏كند: ۱- ملائكه ۲- مؤمنين ۳- لشكر خودش، و خروج او مانند خروج رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم است چون در آن آيه فرمود: «كَما أَخْرَجَكَ رَبُّكَ مِنْ بَيْتِكَ بِالْحَقِّ»[4] .
[روايتي كه در آن «أَتي‏ أَمْرُ اللَّهِ» به ظهور مهدي عليه السلام تطبيق شده است‏]
اين روايت را مفيد نيز در كتاب غيبت خود از- همان- عبد الرحمن از آن امام آورده، و مراد از ظهور او ظهور مهدي علیه السلام است كه در روايات ديگري بدان تصريح شده است، و اين خود از باب جري و تطبيق كلي بر فرد و يا از قبيل بطن قرآن است.
در تفسير احسن الحديث از سيد علي اكبر قرشي نیز آمده:
اين آيه عنوان و سرخط سوره مباركه است و تمام مطالب سوره در رابطه با اين آيه مي ‏باشد، صدر آيه خطاب به اهل شرك است كه از راه مسخره به رسول خدا مي ‏گفتند: پس عذابي كه وعده مي ‏دهي زود بياور منظور از «اتي» ظاهراً نزديك شدن و اشراف است و لذا به صيغه ماضي آمده است، ذيل آيه منظور به رسول خدا صلّي اللَّه عليه و آله است كه مي‏ فرمايد؛ خدا پاك و برتر است از آن كه مسخره مي‏ كنند و از آنكه وعده او را دروغ مي ‏پندارند. «عَمَّا يُشْرِكُونَ» حاكي از آن است كه مشرك بودن آنها سبب مسخره کردن بوده است. مراد از «امر» عذاب موعود است[5].
‏ سيد محمد ابراهيم بروجردي نیز در تفسير جامع می فرمایند:
ابن بابويه ذيل آيه فوق از حضرت صادق عليه السلام روايت كرده فرمود زماني كه حضرت قائم عليه السلام ظهور كند اول كسي كه با او بيعت كند جبرئيل امين است كه به صورت پرنده سفيدي نازل شده و با آن حضرت بيعت كرده و يك بال خود را روي خانه كعبه و بال ديگر را به سوي بيت المقدس كشيده و با صدایي فصيح فرياد مي زند: «أَتي‏ أَمْرُ اللَّهِ»... تا آخر آيه به طوري كه تمام مردم دنيا آن صدا را مي شنوند.
در تفسير شريف لاهيجي نیز آمده:
مراد از «امر» مي تواند قائم آل محمّد صلوات اللَّه عليه و آله باشد، چنانچه علي بن مهزيار از حضرت صاحب عليه السّلام روايت كرده كه آن حضرت مي فرمودند كه: «نحن امر اللَّه و جنوده» و ابان بن تغلب از حضرت صادق آل محمّد صلوات اللَّه عليه و آله روايت كرده كه اول كسي كه با قائم آل محمّد بيعت كند جبرئيل امين عليه السّلام است و او به صورت مرغي سفيد ظاهر خواهد شد و با آن حضرت بيعت خواهد نمود و بعد از اين يك پاي خود را به بيت اللَّه الحرام و پاي ديگر را بيت المقدس گذارد و ندا كند كه «أَتي‏ أَمْرُ اللَّهِ» به نحوی كه جميع خلايق آن را بشنوند پس مراد از «امر اللَّه» قائم آل محمد صلّي اللَّه عليه و آله خواهد بود.
«فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ» پس شتاب در طلب آن مكنيد بنا بر قول علي بن ابراهيم رحمه اللَّه خطاب بر مشركين و كفار است و بنا بر حديث علي بن مهزيار و أبان بن تغلب خطاب بر مؤمنين است زيرا كه مؤمنين شتاب مي كنند در طلب قائم آل محمد نه غير ايشان.
محسن قرائتي در تفسير نور آورده:
گرچه مورد آيه، عجله ‏ي كفّار در امر نزول قهر خداوند است، امّا جمله‏ي «أَتي‏ أَمْرُ اللَّهِ» اختصاصي به فرمان قهر الهي ندارد، بلكه شامل همه فرمان ‏هاي خداوند، همچون فرمان جهاد، فرمان ظهور امام زمان عليه السلام و فرمان برپايي روز قيامت، مي‏ شود كه نبايد در اين امور عجله كرد.