این مسأله از دو جهت قابل بررسی می باشد؛ همانگونه که علامه بزرگوار آیت الله اصفهانی در کتاب پر ارزش مکیان المکارم بدان اشاره نموده اند؛ شناخت حضرت ولی عصر (عج) از جمله واجبات می باشد، و چون شناختن علائمی که مقارن با ظهور آن حضرت یا نزدیک به آن است مقدمه شناخت آن بزرگوار می باشد، در نتیجه دانستن آن نشانه ها لازمه شناخت آن حضرت محسوب می شد. از امام صادق (علیه السلام ) نقل شده که فرمودند:
علامت را بشناس، پس هرگاه آن را شناختی، پیش افتادن و تأخیر کردن این امر به تو ضرری نمی رساند.[1]
همچنین امام محمد باقر (علیه السلام ) خطاب به جابر جهفی فرمودند:
ای جابر، بر زمین بنشین و دست و پایی نجنبان - فعالیتی نکن - تا نشانه ای را که برایت یاد می کنم ببینی.[2]
بنابراین تردیدی نیست که علم به ظهور آن حضرت در گروی آشکار شدن علامت های حتمی ظهور آن بزرگوار می باشد، اما شناخت خود آن جناب با معجزاتی که برای بیندگان و حاضران در خدمتش انجام می گیرد، حاصل می گردد.
ائمه اطهار (علیه السلام) نشانه هایی که خداوند متعال برای ظهور حضرت قائم (علیه السلام) مقرر فرموده است، برای اصحاب خویش نموده اند و آن بزرگواران نیز با مشکلات و مصائب فراوانی آنها را به دست ما رسانیده اند تا در صورت بروز فتنه و گمراهی، افراد با مطالعه و مراجعه به این نشانه ها دچار شک و تردید نشده و در دین خود ثابت قدم بماند. همچنین بر اساس این نشانه های ارزشمند راستگویان از دروغگویان متمایز گردند.
بنابراین بر هر مؤمن لازم است که علائم ظهور آن حضرت را شناخته تا هر گاه که ظاهر گردیدند خود را به جهت اطلاعات و یاری آن جناب آماده کرده و حق را از باطل تشخیص بدهد تا به سبب آن از شقاوت ابدی رها شده و به سعادت ابدی نایل گردد؛ به همین خاطر است که در فرازی از زیارت جامعه کبیره می خوانیم:
بکم یسلک الی الرضوان و علی من جحد و لایتکم غضب الرحمن؛
با شناخت شما اهل بیت (علیه السلام) بهشت به دست می آید و هر کس که شما را انکار نماید غضب خداوند شامل حال او می شود.
ممکن است در مطالعه علائم ظهور این پرسش مطرح شود که آیا تمام علائمی که برای ظهور امام زمان (علیه السلام) در روایات بیان شده است لزوماً تحقق می یابند؟ پاسخ این پرسش روایتی است که داوود بن ابی قاسم از امام جواد (علیه السلام) راجع به محقق شدن برخی علائم ظهور امام زمان (علیه السلام) می پرسد که آیا خداوند در امور حتمی مانند علائم ظهور امام عصر (عج) تغییری ایجاد می کند یا خیر؟ آن حضرت در پاسخ فرمودند: آری! خداوند ممکن است در علائم حتی اگر حتمی باشند به دلایلی بر طبق صلاح خود و برای آزمایش مردمان تغییر ایجاد نماید. داوود می گوید که به آن حضرت عرض کردم: ترس آن را دارم که خداوند در امر ظهور حضرت حجت نیز تغییری حاصل کند و اصلاً ظهوری انجام نشده و در کار نباشد. مولایمان امام جواد (علیه السلام) در پاسخ به داوود فرمودند: ظهور امام مهدی (علیه السلام) از جمله وعده های الهی می باشد (و بر طبق قرآن کریم) هیچ گاه خداوند در وعده های خود تخُلف نمی نمایند. [3]
همچنین محمد بن فضیل از امام محمد باقر (علیه السلام) روایت می کند که به آن حضرت عرض کردم: فدایت گردم، پس از این امر - ظهور امام قائم (علیه السلام ) - کی واقع می شود؟ آن حضرت فرمودند: البته برای ما نسبت به آن وقتی تعیین نشده است، اما هر گاه - ما اهل بیت (علیه السلام) - چیزی را برایتان گفتیم و آن چیز (در آینده) واقع شد بگویید که خدا و رسول او راست گفته اند اگر واقع نگردید، (باز هم) بگویید خدا و رسولش راست گفته اند. که پاداشی مضاعف از آن شما خواهد بود. اما هر گاه (میان مردمان) احتیاج و فقر، شدیدی شد و مردم همدیگر را انکار کردند، (پس) در آن هنگام هر صبح و شام در انتظار این امر باشید...[4]
بنابراین محققان و جستجو گران علائم ظهور امام عصر (علیه السلام) در نظر دارند که تمامی علامات و نشانه های مربوط به امر فرج آن بزرگوار امکان دارد که در گروه برخی مشیت ها و مقررات الهی قرار بگیرد و در نحوه پیدایش آنها تغییراتی حاصل گردد و یا اینکه اصلاً واقع نشوند. پس بر طبق آیات و روایات باید شب و روز و هر لحظه منتظر ظهور بود. باید همچون بیماری که انتظار طبیب درد آشنایی را می کشد چشم به راه امام زمان (علیه السلام) ماند.
در نتیجه این مسایل و نکات حساس، نباید از چشمان تیزین مؤمنان مخفی شوند. چنانچه معر بن خلاد می گوید: شنیدم که مولایمان رضا (علیه السلام) این آیه را تلاوت می فرمودند: «آیا مردم پنداشته اند که تنها به اینکه بگویند ایمان آوردیم رها می شوند و مورد آزمایش قرار نخواهند گرفت؟» پس آن حضرت فرمودند: - مردم - گرفتار و مبتلا می شوند همچنانکه طلا گرفتار - بوته آزمایش - می شود و سپس فرمودند:
همچنانکه طلا - پس از رفتن در بوته آزمایش و کوره - خالص می شود، آنان نیز خالص می گردند. [5]
از این رو ممکن است خداوند متعال به جهت امتحان و آزمایش مؤمنان و بر اساس سنت های خویش - که در اقوام و ادیان دیگر نیز آنها را به اجرا در آورده است - تحولاتی را در برخی علائم و مسائل ظهور حضرت صاحب الامر (عج) پدید بیاورد تا آنکه ایمان مؤمنان و درجه اخلاص ایشان، بر آنها روشن گردد و به سبب آن حضرت الهی بر همگان تمام گردد.
علی بن رئاب از امام صادق (علیه السلام) و ایشان از پدر بزرگوارشان - امیر المؤمنین (علیه السلام) - روایت می کند که آن حضرت در خطبه ای بر فراز منبر فرمودند:
سوگند به کسی که پیامبر صلی الله و علیه و اله را به حق برانگیخت، حتماً آشفته و درهم خواهید شد و بدون شک غربال می گردید تا آنکه پایین مرتبه شما به بلند پایه شما و بلند پایه شما پایین مرتبه شما باز گردد.[6]
در ضمن طبق آنچه که در روایات وجود دارد، مطالعه و بررسی احوالات اقوام گذشته مانند ماجرای بنی اسرائیل - قوم حضرت موسی (علیه السلام)- می تواند راهگشای برخی مسائل و همچنین آمادگی مؤمنان، برای آزمایشات و ابتلائات قبل از ظهور باشد؛ چرا که پیامبر اکرم صلی الله و علیه اله فرمودند: ظهور واقع نخواهد شد تا اینکه امت من بدون کم و زیاد به سرنوشت امم قبل و قرن های گذشته دچار شوند. [7]
همچنین امام باقر (علیه السلام) فرمودند: در صاحب این امر روش ها و شیوه هایی از چهار پیامبر می باشد: سنتی از موسی، سنتی از عیسی، سنتی از یوسف و سنتی از محمد صلی الله و علیه و اله و اما همانند موسی ترسان و نگران می باشد و آنچه در مورد عیسی گفته شده در مورد او نیز گفته می شود و همانند یوسف زندانی و ناپدید می گردد و چون قیام کند همانند رسول خدا صلی الله و علیه و اله رفتار خواهد کرد.[8]
حاصل کلام آنکه اگر علائمی از نشانه های ظهور آن بزرگوار (علیه السلام) تاکنون واقع نشده است دلیل بر بعید و دور بودن ظهور آن بزرگوار نمی باشد و مؤمنان و دوستداران آن بزرگوار و مشتاقان حکومت الهی می بایست که شب و روز در انتظار آمدن منجی موعود بوده به طور مداوم خود را به جهت یاری آن جناب آماده نمایند؛ چرا که در روایات آمده است که خداوند متعال بنابر مصلحت خویش امر ظهور آن بزرگوار را در یک شب اصطلاح می فرمایند.[9]






نویسنده: علیرضا فقیهی- علی عبداللهی