اقدامات امام حسن عسکری (ع) در رابطه با غیبت فرزندشان

1- خبر دادن از غیبت
از جمله اقدامات مهم امام حسن عسکری علیه‌ السلام، در زمینه‌ سازی غیبت امام زمان (عج)، طرح پیشاپیش مسأله غیبت بود. ‌ایشان در موارد متعددی، غیبت فرزندشان را ـ که جانشین پس از خودشان محسوب می‌شد ـ خبر دادند و اینگونه مردم و جامعه را برای پذیرش غیبت آماده کردند.
موسوی بغدادی نقل می ‌کند: از امام حسن عسکری علیه ‌السلام، شنیدم که می‌ فرمود: «گویا شما را می ‌بینم که پس از من درباره جانشینم اختلاف می ‌کنید. آگاه باشید که هر کس به ائمه بعد از رسول خدا صلی ‌الله ‌علیه ‌وآله، اقرار کند، اما منکر فرزندم شود؛ مانند کسی است که به همه انبیای الهی و رسولانش اقرار داشته باشد، اما نبوت رسول اکرم صلی ‌الله ‌علیه ‌وآله، را انکار کند؛ زیرا اطاعت از آخرین نفر ما، مانند اطاعت از اولین ماست و منکر آخرین نفر ما مانند منکر اولین ماست. آگاه باشید که برای فرزندم، غیبتی است که مردم در آن شک می‌کنند؛ مگر کسی که خدای تعالی وی را حفظ فرماید».[1]
علی ‌بن ‌همام نیز از محمد بن‌ عثمان عمری و او از پدرش نقل کرده است: من نزد امام عسکری علیه ‌السلام بودم که از آن حضرت درباره خبری که از پدران بزرگوارش روایت شده است، مبنی بر این که: زمین از حجت الهی تا روز قیامت خالی نمی ‌ماند و کسی که بمیرد و امام زمانش را نشناسد به مرگ جاهلیت در گذشته است، پرسیدند. ایشان فرمود: «این سخنان، حق است؛ همچنان که روز روشن، حقیقت دارد».
گفتند: ای فرزند رسول خدا! حجت و امام پس از شما کیست؟ فرمود: «فرزندم محمد؛ او امام و حجت پس از من است هر که بمیرد و او را نشناسد به مرگ جاهلیت درگذشته است. آگاه باشید که برای او غیبتی است که نادانان در آن سرگردان شوند، مبطلان در آن هلاک گردند و کسانی که برای آن، وقت، معیّن کنند، دروغ گویند. سپس خروج می‌ کند و گویا به پرچم‌ های سپیدی می ‌نگرم که بر بالای سر او در نجف و کوفه در اهتراز است». [2]

2- ارتباط حداقلی با شیعیان
امام عسکری علیه ‌السلام، برای مهیا نمودن ذهنیت مردم و خصوصاً شیعه، درباره امر غیبت، شیوه نهان‌سازی خود را بیش از آنچه در زندگی امام هادی علیه ‌السلام، مورد توجه بود، به کار گرفت. از این رو، ایشان به جز ایامی که به دستور معتمد، برای دیدار وی از خانه بیرون می ‌رفت و یا به جهت مصالحی که در نظر داشت، به کسی اجازه ملاقات می ‌داد، یا خود، شخصاً به دیدار آنها می ‌رفت، دیدار و ملاقات دیگری با مردم نداشت. [3] به گفته مسعودی، امام حتی برای شیعیان خود ظاهر نمی‌ شد و از پشت پرده، با آنان سخن می‌گفت. [4]
این عمل حضرت عسکری و پدر بزرگوارش، مقدمه ‌ای برای غیبت صاحب ‌الزمان(عج) بود تا شیعیان با آن مأنوس شده و منکر غیبت نشوند؛ چرا که اگر غیبت امام عصر(عج)، به صورت ناگهانی رخ می ‌داد، وضعیت بسیار سخت و غیر قابل تحمّلی برای شیعیان به وجود می ‌آمد و چه بسا درک غیبت امام زمان(عج)، برای یاران و اصحاب خاص حضرت هم مشکل می ‌شد؛ تا چه رسد به مردم عادی که مدت‌ های زیادی با امام و حجت خدا به طور مستقیم ارتباط برقرار می ‌کردند. در آن شرایط، حتی ممکن بود در اصل وجود حضرت مهدی علیه‌ السلام، نیز شبهه ایجاد شود.

از سوی دیگر، امام عسکری علیه ‌السلام چون در پادگان نظامی سامرا، تحت کنترل شدید حکام عباسی بودند، غالباً با شیعیان فاصله داشتند و امور و ارتباطات ایشان از طریق مکاتبات و توقیعات و وکلا بود؛ مثلاً از طریق مکاتبه به سؤالات شیعیان پاسخ می‌ دادند؛ [5] تا جایی که «محمد بن‌ یحیی» نقل کرده که «احمد بن اسحاق قمی» از امام عسکری علیه ‌السلام، طلب دست خطی نمود تا بدان وسیله، خط حضرت را از غیر آن باز شناسد. [6]
بنابراین، می ‌توان ارتباط مخفیانه و پنهانی امام با شیعیان را از تمهیدات مؤثر ایشان در زمینه‌ سازی غیبت امام عصر علیه ‌السلام، دانست.

پی نوشت:

1. کمال الدین و تمام النعمه، ج2، ص119.
2. همان، ص118.
3. با خورشید سامرا، ص214.
4. همان، (نقل از اثبات الوصیه).
5. تاریخ عصر غیبت، ص168.
6. الکافی، ج1، ص513.