اَلْحَمْدُ لله رَبِّ الْعالَمينَ
شرایط استجابت دعا عبارتند از:
1- حمد و ستایش خداوند متعال
2- صلوات بر محمّد و آل محمّد صلّی الله علیه و آله و سلم
3- درخواست و تقاضا
امام صادق علیه السلام می فرمایند:
«كُلُ دُعاءٍ لا يَكونُ قَبلَهُ تَحميدِ فَهُوَ اَبتَر.»[1]
«هر دعايي كه قبل از آن حمد و سپاس خداوند نباشد، ناقص است و نتيجه ای ندارد.»
حمد کردن، همان ثناء گفتن و تمجید خداوند متعال به کمالات اوست.
امام صادق عليه السلام در جایی دیگر فرمودند:
«إيَّاكُمْ إذا أرادَ أَحَدُكُمُ أنْ يَسْئَلَ مِنْ رَبِّهِ شَيْئاً مِنْ حَوائِجِ الدُّنْيا وَالْاخِرَةِ حَتّى‏ يَبْدَءَ بِالثَّناءِ عَلَى اللّهِ عزَّوَجَلّ وَالْمَدْحِ لَهُ وَالصَّلاةِ عَلَى النَّبىِّ ثُمَّ يَسْئَلُ اللّهَ حَوائِجَهُ.‏»[2]
«مبادا چون يكى از شما بخواهد از پروردگار خويش چيزى از حاجات دنيا و آخرت مسئلت كند بدان مبادرت ورزد، مگر به ستايش او و صلوات بر پيامبر دعايش را آغاز كند، سپس حاجات خود را بخواهد.»
در هر حال شایسته است انسان پروردگارش را در امور مختلف حمد کند.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم وقتی به امور مطلوب می رسیدند می فرمودند:
«الحمدلله علی هذه النعمه»
وقتی با امور نامطلوب مواجه می شدند می فرمودند:
«الحمدلله علی کل حال»
وقتی انسان حمد خداوند متعال را در مواجه شدن با امور نامطلوب می کند، توجه به حق تعالی دارد و این نوعی درخواست خروج از امر نامطلوب است. وقتی پروردگار متعال بنده اش را در این حال می بیند که او را ستایش می کند، چه بسا برایش گشایشی پیش آورد.

حقیقت الحمدلله
«الحمدلله» یک حقیقتی دارد که همان دیدگاه معرفتی انسان است. هر چه ما تصور می کنیم و تصور نمی کنیم و تحقق پیدا کرده است، همه فیض حق تعالی است. الحمدلله شامل همه کمالات خداست که در عوالم هستی ظهور پیدا کرده است. حمد کننده با حمد خود به مرحله ای از کمال می رسد.
لذا ائمه اطهار علیهم السلام گاهی لفظ «الحمدلله» را معرف حقیقت حمد می دانستند، ولو کاری کوچک باشد. اما چون این کار کوچک با دیدگاه معرفتی و توحیدی دیده شده از این جهت کار بسیار شایسته ای می شود.

حمد مختصّ به «خدا» است
خداوند عوالم گوناگونی را آفریده و این عوالم همواره تحت تربیت و ربوبیت اوست. هیچ موجودی در هیچ عالمی لحظه ای استقلالِ وجودی ندارد. حیوانات و جمادات همه تحت تربیت خداوند هستند.
در میان عوالم وجودی که خداوند متعال دارد، ربوبیت خدا برای موجودات بالاترین ربوبیت است.
موجودات هر کدام شئون خاصی دارند و از نظر وجودی یک نحوه ربوبی دارند. انسان نیز که از پیچیده ترین موجودات عالم است یک نحوه ربوبی دارد. همه ی شئون وجودی انسان نمودار ربوبیت خداوند متعال است. با این دیدگاه همه این علوم، علوم الهی می شوند.
انسان به خاطر پیچیدگی خاصّی که دارد و به خاطر دو بُعد وجودیِ عقل و اختیار، علاوه بر ربوبیت تکوینی (اداره نظام وجودی انسان) یک ربوبیت خاصّی در وجودش اعمال می شود که همان «ربوبیت تشریعی» است. (در ربوبیت تشریعی، خدا به واسطه انبیاء و اولیاء علیهم السلام در شئون گوناگون زندگی در سه مرحله تفکر، اخلاق (حالات نفسانی) و عمل، قانون (دین) آورده است که این قانون منطبق با فطریات انسان است.
بنابراین معنای «الحمدلله رب العالمین» انسان، غیر از حمدی است که سایر موجودات می کنند. این حمد بسیار عمیق است.

آیت الله تحریری