راهبردهاي فرهنگي مهدويت براي جامعه و دولت زمينه ساز، بر اساس مدل SWOT-بخش دوم

بخش اول: تبيين مختصات فرهنگي جامعه مهدوي (جامعه پس از ظهور) از ديدگاه آيات و روايات اسلامي
بر پژوهشگران، صاحب نظران و ارباب دانش پوشيده نيـست كـه مـسأله ی مهـدويت و انديـشه ظهور حضرت مهدي در آخر الزمان، يكي از مسائل بسيار حياتي اسـلام و از اعتقـادات قطعـي همه مسلمانان است كه شيعه و سني در طول قرون متمادي بر اين عقيده اتفاق نظر داشـته و آن را جزء عقايد قطعي خود مي دانند.
فشرده مطالب و مهمترين ويژگي هاي جامعـه مهـدوي مطلـوب بـر اسـاس آيـات و روايـات اسلامي را كه از درياي ژرف متون اصيل اسلامي استخراج نموده ايم، در اين جا مي آوريم تا جامعه ايران اسلامي بتواند با برنامه ريزي در جهت دستيابي به اين ويژگي ها گام بردارد.

1. عدالت اجتماعي
امام صادق (ع) مي فرمايد:
مهدي، عدالت را همچنان كه سرما و گرما وارد خا نه مي شود، وارد خانه هاي مردمان مي كند و دادگري او همه جا را فرا مي گيرد. (مجلسي، 1404 :ج52 ،362 ،به نقل از: نعماني، 296)
گسترش عدالت در سراسر جهان و ريشه كني بيـداد از همه ی آبـادي هـاي زمـين، از نخـستين برنامه هاي انقلاب امام مهدي است و از هدف هاي اصلي آن امام بـزرگ و نجـات بخـش بـه شمار مي رود. در سخنان پيامبر بزرگوار اسلام و امامان معصوم: درباره ی قيام امام دوازدهم، بر دعوت به توحيد و مبارزه با شرك و كفر به اندازه ی ايجاد عدالت و اجراي آن، تأكيد نشده اسـت ؛ زيرا با آموزش هاي پيامبران گذشته و به ويژه پيامبر اسلام، همچنـين رشـد علـم و آگـاهي بـشر، انسان ها به خداي يكتا ايمان مي آورند و انديشه ی خدانشناسي شكست مي خـورد؛ بـا ايـن حـال در آتش ظلم، حق كشي، كينه توزي و روابط غيرانساني مي سوزند و با زندگي بي عدالت كه در حقيقت شكنجه و مرگ تدريجي است، دست به گريبانند . از اين رو، نيـاز عمـده ی جامعـه ی بـشري برقـراري عدالت و دادگري و حاكميت روابط انساني بر جامعه است. انسان ها تشنه ی عدالتند و خواهان دينـي كه اين تشنگي را فرو بنشاند و عدالت واقعي را به وجود آورد.
بنابراين، مشكل اصلي آن نجات دهندة بزرگ انـسان، انكـار خـدا نيـست، بلكـه ظلـم و سـتم جهانسوزي است كه بشر را در كام خود فرو برده و در آتش خود سـوزانده اسـت. از ايـن رو امـام مهدي كه آخرين نجات دهندة انسان هاست پس از ظهـور مبـارك خـويش، اصـول عـدالت و دادگري را در ميان همه ی انسان هـا برقـرار مـي سـازد و مـردم را از بـدي و آزاررسـاني و زشـتي و محروميت رهايي مي بخشد.

2 .يك دين واحد
امام صادق (ع) مي فرمايد:
اي مفضل، سوگند به خدا [امام قائم] از ميان ملت ها و آيين هـا اخـتلاف را بر مـي دارد و يك دين بر همه حاكم مي گردد. (مجلسي، 1404: ج53 ،4)
براي تشكيل جامعه اي واحد، يك موضوع ضروري است و آن وجود يك آيـين و يـك اعتقـاد است. تنوع و گوناگوني راه ها و عقيده ها موجب اخـتلاف هـا، تـضاد هـا و برخوردهـايي در جامعـه مي شود كه در اين شرايط نمي توان تشكيل جامعه اي واحد و يگانه را انتظار داشت.
در دوران ظهور و روزگار دولت امام مهدي آييني يگانه بر جهان حـاكم مـي گـردد و راه و روش ها نيز يكي مي شود؛ يگانگي واقعي در عقيده و مرام انسان ها پديـد مـي آيـد و همـه مـردم يكدل و يك زبان به سوي سعادت حركت مي كنند، همچنان كه در برنامه هاي زنـدگي اجتمـاعي نيز اختلافي ديده نمي شود. امام مهدي با چنين اصلي اساسي در ساختن جامعه ی يگانـه بـشري به موفقيتي بزرگ و چشم گير دست مي يابد و همه ی علت ها و عوامـل ناسـازگاري و درگيـري را از بين مي برد و با يكي كردن عقيده ها و ايدئولوژي ها راه هر گونه اخـتلاف را مـي بنـدد. او وحـدتي واقعي را بر اساس اصول توحيد و ايدئولوژي اسلامي پي مي ريزد و همه ی انسان ها را در دين واحـد گرد مي آورد.

3 .رفاه اقتصادي و بهبود زندگي
پيامبر اكرم مي فرمايد:
در امت من مهدي قيام كند ... و در زمان او مردم به نعمت هايي دست مـي يابنـد كـه در هيچ زماني دست نيافته باشند، [همه] نيكوكار و بدكار، آسمان بر آنان ببارد و زمين چيزي از روييدني هاي خود را پنهان ندارد. (مجلسي، 1404: ج51 ،83)
از برنامه ها و اقدام هاي امام مهدي پديد آوردن رفاه و آسايش در كل جامعه ی بشري اسـت. در اين دوران جامعه ی بشري واحدي تشكيل مي گردد كه در آن همه مانند خانواده اي در كنـار هـم زندگي مي كنند و انسان ها به رشد و رفاه دست مي يابند. ابرقدرت ها نيز وجـود نخواهنـد داشـت و بهبود زندگي و بي نيازي اقتصادي نصيب همه ی انسان ها مي شود و همگاني مي گردد. اين آسـايش موجب رشد و برتري معنوي و فكري انسان مي شود.
امام مهدي براي رسيدن به اين هدف بزرگ انساني، روش ها و عوامـل مختلفـي بـه كـار مي گيرد تا به زندگي انسان ها سروسـامان ببخـشد و همه ی مـشكلات از قبيـل برقـراري عـدالت اجتماعي، اجراي اصل مساوات، عمران و آبادي زمين، بازپس گيري ثروت هاي غصب شده، كنترل و نظارت دقيق مركزي و... را از ميان بردارد.

4 . مساوات و برابري
امام باقر (ع) مي فرمايد:
امام قائم [اموال را] برابر تقسيم مي كند و ميان [همة] مـردم ـ نيكوكـار و بـدكار ـ بـه عدالت رفتار مي نمايد. (نعماني، 1422 :243 ، ب13، ح26)
يكي از برنامه هاي امام مهدي اجراي اصل مساوات است. اسلام دين مساوات و برابري در مسائل گوناگون و زمينه هاي مختلف است.
انسان ها در آفرينش مساوي هستند و نيازهاي طبيعي همانند و ارزشي يكسان و برابر دارنـد. و هيچ يك از ويژگي هاي طبقاتي موجب تفاوت و نابرابري آن ها نمـي شـود. آنهـا در برابـر قـانون حقوقي يكسان و همانند دارند و هيچ فردي بر ديگري برتري و امتيازي ندارد.
بخش مهم ديگر، تساوي و برابري انسان ها در استفاده از بيـت المـال اسـت. در دوران ظهـور بيت المال نزد امام است و او آن را براي رفاه مردم هزينه مي كند و در راه رفع نيازهاي عمومي به كار مي برد. اضافه بر اين اموال، از سرمايه هاي طبيعي نيز اسـتفاده مي كنـد و منـابع و معـادن را استخراج مي نمايد و همة اين سرمايه ها و امكانات را صرف عموم مردم مي كند.
در دوران ظهور و حكومت جهاني اسلام، انسان ها در تمام اين مسائل مساوي و برابر خواهنـد بود و از بخشش هاي الهي و منابع طبيعي به طور مساوي استفاده خواهند كرد.

5 .حاكميت فراگير جهاني
پيامبر اكرم (ص) مي فرمايد:
... سوگند به آن كه مرا به حق به پيامبري برانگيخت، اگر از دنيا جز يك روز باقي نماند، آن روز را خداوند مي گستراند تا فرزندم مهدي قيام كند؛ پهنه ی زمين را به نور او روشن گردد و حكومت او شرق و غرب گيتي را فرا گيرد. (صدوق، 1395 :ج1،280)
از برنامه هاي امام مهدي حكومت فراگير جهاني است كـه در آن همه ی جامعـه هـا از يـك مركز پيروي می كنند و با يك سياست و برنامه اداره مي شوند. در آن دوران جامعه ی بزرگ بشري و خانوادة انساني تشكيل مي شود و دوستي و محبت سراسر آبادي ها را فرا مي گيـرد و آرزوي همه ی پيامبران، امامان و مصلحان و انسان دوستان تمام دوران تاريخ برآورده مي شود.

6 .حكومت مستضعفان
امام علي مي فرمايد:
آنان (مستضعفان ميراث بر زمين)، خاندان پيامبرند كه خداوند پس از سختي هـا، مهـدي ايشان را برانگيزد و به آنان عزت بخشد و دشمنانـشان را خـوار سـازد . (طوسـي، 1411 :184 ، ح143) از برنامه هاي اصلي امام مهدي تشكيل دولت مستضعفان و محرومـان اسـت. مستـضعف آن كساني هستند كه توسط زورمندان ضعيف نگه داشته شده اند و حقوق آنان پايمال شـده اسـت. در دوران ظهور هنگامي كه ظالمان و زورمندان كنار گذاشته شـدند، مـانع راه مستـضعفان برداشـته مي شود و همه ی كارها به دست افراد و طبقات محروم سپرده مي شود. بنـابراين تهيدسـتان هـستند كه بر جامعـه حكومـت مـي كننـد و جامعـه را اراده مـي نماينـد. ديگـر از سـتمگران و اشـراف و حكومت هاي ظالم خبري نيست . اين هدف تمام پيامبران و انسان هاي بزرگ بـوده و اسـلام نيـز چنين هدفي داشته است . پيامبر و امامان ما همه در راه رسيدن به چنين هدفي گام برداشـته و سختي كشيده اند و حتي در اين راه به شهادت رسيده اند.
امام موعود آيين پيامبران و امامان، را اجرا خواهد كرد. حكومت در دسـت مستـضعفان قرار خواهد گرفت و عدالت مطلق اجرا خواهد شد؛ ديگر ظالم و ستمگري وجود نخواهد داشت تـا مظلوم و ستمديده اي وجود داشته باشد و زورگويي وجود ندارد كه مردمان را به زير سلطه ی خويش درآورد؛ طبقات اجتماعي از بين خواهند رفت؛ همه ی افـراد برادرانـه زنـدگي كـرده و زنـدگي هـايي نزديك به هم خواهند داشت و همه ی افراد به فكر محرومان و مستضعفان خواهند بود و همه ی مردم به نيازهايشان خواهند رسيد.

7 .رشد علم و فرهنگ
امام باقر (ع) مي فرمايد:
در زمان حكومت مهدي به همه ی مردم، حكمت و علم بياموزنـد تـا آن جـا كـه زنـان در خانه ها با كتاب خدا و سنت پيامبر قضاوت مي كنند. (نعماني، 1422:245، باب13،ح30) از آغاز تاريخ، انسان به كارهاي فرهنگي و علمي پرداخته است و تجربه هـا و دانـش هـايي بـه دست آورده است كه در ميان اين آموخته ها، آموزش ها و دستورات پيامبران جايگاه ويـژه اي دارد.
يكي از اصول و هدف هاي اصلي انبيا گسترش علم و دانايي است . آنان انسان ها را بـه فراگيـري علم در تمام زمينه ها دعوت كرده اند؛ از شناخت خود تا شناخت خداوند و از شناخت كوچـك تـرين ذره تا شناخت جهان هستي . در سایه ی اين دستورات، انسان بـه تفكـر و تعقـل پرداخـت و در هـر رشته از علوم به مسائل جديدي رسيد و علوم گسترش فراواني يافت و بدين گونه تـا قـرن حاضـر پيش آمد. اما اين پيشرفت ها بيشتر در مسائل مادي جهان و زندگي مـادي انـسان رخ داده و در بعد معنوي چنين پيشرفت هايي صورت نگرفته است.
در دوران ظهور امام مهدي كه همه ی آرمان ها و اهداف انساني و الهي به حقيقت مي پيوندد، دانش و شناخت انسان ها نيز كامل مي شود. در آن دوران تمام ناشناخته ها شناخته مي شود و ديگر مجهولي در هيچ يك از علوم و دانش ها باقي نخواهد ماند.
امام مهدي از حقايق مادي و معنوي پرده بر مـي دارد و همـه را بـراي انـسان هـا آشـكار و روشن مي سازد و انسان ها را همراه با تكامل علوم مادي، در علوم معنـوي و خداشناسـي نيـز بـه تكامل مي رساند و از جامعه هاي انساني كه در جهل و ناداني به سر مي برند، جامعه هايي آگاه، بينا و دانا مي سازد.

8 .امنيت اجتماعي
امام صادق (ع) در تفسير آیه ی شریفه ی «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ ءَامَنُواْ مِنكمُ‏ْ وَ عَمِلُواْ الصَّلِحَتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فىِ الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ وَ لَيُمَكِّنَنَّ لهَُمْ دِينهَُمُ الَّذِى ارْتَضىَ‏ لهَُمْ وَ لَيُبَدِّلَنهَُّم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا يَعْبُدُونَنىِ لَا يُشْرِكُونَ بىِ شَيًْا وَ مَن كَفَرَ بَعْدَ ذَالِكَ فَأُوْلَئكَ هُمُ الْفَاسِقُون‏» (نور/55) (خدا به كسانى از شما كه ايمان آورده ‏اند و كارهاى شايسته كرده ‏اند وعده داد كه در روى زمين جانشين ديگرانشان كند، هم چنان كه مردمى را كه پيش از آنها بودند جانشين ديگران كرد. و دينشان را- كه خود برايشان پسنديده است- استوار سازد. و وحشتشان را به ايمنى بدل كند. مرا مى ‏پرستند و هيچ چيزى را با من شريك نمى ‏كنند. و آنها كه از اين پس ناسپاسى كنند، نافرمانند.)
مي فرمايد: اين آيه دربارة قائم و يارانش نازل شده است. (نعماني، 1422 :247، ب13، ح35 )

امنيت اجتماعي بايد در بخش هاي گوناگون زندگي اجتمـاعي، يعنـي بخـش هـاي اقتـصادي، سياسي، فرهنگي پديد آيد. امنيت اجتماعي زمينه ساز فعاليت هاي درست فردي و گروهـي اسـت. در محيط هاي امن و آرام، روابط اجتماعي بر قوانين استوار است و چيزي جاي حق را نمي گيـرد و حقوق افراد كاملاً رعايت مي شود. امام مهدي چنان امنيت اجتماعي به وجود مي آورد كه بـشر تـا كنـون ماننـد آن را نديـده است. او نگراني و ترس را نابود مي كند و كساني را كه در جامعه ايجاد نگراني و ترس مـي كننـد، كنار مي زند. او قانون و عدل را اجـرا مـي كنـد و احتـرام بـه حقـوق و ارزش انـسان را در روابـط اجتماعي استوار مي سازد. در آن دوران به دليل وجود امنيت، هيچكـس از كـسي ديگـر نگرانـي و ترس ندارد؛ انسان ها به يكديگر نزديك مي شوند؛ دوستي و مهرباني جاي دشمني و كينه تـوزي را مي گيرد و رقابت انسان ها سالم و انساني مي گردد و رشد اقتـصادي در همـه بخـش هـا ي جامعـه آشكار مي گردد.

9 .رشد تربيت انساني
امام باقر (ع) مي فرمايد:
هنگامي كه قائم قيام كند، خداوند قواي فكري مردم را تمركز دهد ... و اخـلاق آنـان را تكامل بخشد. (مجلسي، 1404 :ج52 ،336؛ راوندي، 1409: ج2، ص841 )
يكي از برنامه هاي امام مهدي رشد تربيتي و بلوغ روحي انسان است . انسان كه جزء اصلي تشكيل جامعه ی صالح و سالم است، محور اصلي برنامه ريزي ها، قوانين، علوم و ديگر مسائل جامعه به شمار مي رود. انسان براي اصلاح جامعه و تشكيل اجتماعي سالم بايـد نخـست، اصـلاحات و تحولات را از درون خود آغاز كند؛ زيرا تمـام مـسائل اقتـصادي، سياسـي، جنـگ، صـلح، نظـم، بي نظمي، نيكي، زشتي و ... در اجتماع به انسان مربوط است. پس با ايجاد انقلابـي در درون خـود مي تواند در جامعه نيز انقلاب و تحول به وجود آورد.
در هر جامعه اي بهترين برنامه ها و قوانين بايد به دست بهترين و شايسته ترين افراد و مجريان اجرا شود. به همين دليل ساختن انسان و پرورش و رشد افرادي صالح، مقدمه ی اصلي براي تشكيل هر نظام صالح و انساني است.
امام مهدي نخست به تربيت انسان ها مي پردازد تا ديگر برنامه هـاي اجتماعي خـود را بـه شايستگي انجام دهد و عدالت، دادگري، قانون شناسي، ديگردوستي، ايثار و ... را در سـطح جامعـه پايدار سازد.
كينه توزي، خوي و خلقي شيطاني است و از پـايين بـودن سـطح فرهنـگ انـساني سرچـشمه مي گيرد. با رشد تربيت و تكامل عقل، كينه ها به محبت و دوستي تبديل مي شود و انسان دوسـتي در رابطه اجتماعي استوار مي گردد.
ثروت پرستي و مال اندوزي، پديده اي روحي و باطني است. انسان ها نخست، در باطن حريص و ثروت پرست مي شوند، آن گاه در خارج به اموال ديگران تجاوز مـي كننـد و بـه ظلـم و سـتم هـاي اقتصادي دست مي زنند. اين مشكل بزرگ (مال دوستي) در تمام زما نهـا وجـود داشـته اسـت و خواهد داشت. اين بيماري باطني و روحي انسان، تا از درون او درمان نگردد، به كار بردن شيوه ها و روش هايي از بيرون براي جلوگيري از آن، نتيجة چنداني ندارد.
در تاريخ، تجربه هاي پيـاپي نـشان داده اسـت كـه همه ی نابساماني ها و نـاتواني ها در كـار جامعه سازي به دليل آن است كه سرچشمة آلودگي ناديده گرفته شده و بـه تربيـت روح و بـاطن انسان توجه نشده است. اما در دوران ظهور امام مهدي به اين مشكل اساسي توجه مي شود و روح و روان مردم تربيت مي گردد و صفات پست و ناپسند روحي و باطني انسان ها از بين مي رود. همين است كه آن انقلاب مانند ديگر انقلاب ها شكست نخواهد خورد و به پيروزي نهايي خواهد
رسيد و پايدار خواهد ماند.

10 .سامان يابي زندگي
امام حسين مي فرمايد:
در خاندان ما دوازده مهدي است ... آخر آنان نهمين فرزند من است كه به حق قيام مي كنـد و خداوند زمين مرده را به دست او زنده مي سازد. (مجلسي، 1404 :ج36 ،226)
انسان داراي دو گونه حيات و زندگي است. حياتي انساني و حياتي حيواني كـه ميـان ايـن دو، تفاوتي بسيار وجود دارد. انسان در حيات و زندگي حيواني خود، تغذيه، رشد و توليـد مثل دارد و در اين سه موضوع با همة موجودات زنده مشترك است.
اما حيات اصلي انسان، حيات باطني و زندگي روحي و عقلاني است و اين احاديث عالم انسان را از عالم حيوانات و موجودات زنده جدا مي سازد و اين حيات و زندگي به انسان برتري و امتيـاز مي بخشد. بسياري از حيوانات، زندگي طولاني و آسيب ناپذيري دارنـد؛ حيوانـاتي كـه ده هـا سـال زندگي مي كنند و چندين برابر انسان تغذيه مي نمايند و كمتر دچار بيماري و كـاهش و فرسـايش مي گردند و از انسان قدرت و توانايي بيشتري دارنـد و اگـر قـدرت بـدني مـلاك برتـري باشـد، اينگونه حيوانات از انسان برترند . بنابراين، ارزش و عظمت حيـات انـساني، بـه حيـات بـاطني و معنوي و عقلاني اوست.
آدمي در طول تاريخ و دوران زندگي، از حيات انساني خود، چنـدان بهـره و اسـتفاده اي نبـرده است و جز سالياني اندك و محدود و در دوره هايي بسيار كوتاه، حيات فردي و اجتمـاعي انـساني نداشته است. از حيات انساني كه بگـذريم، در كـدام دوره از دوران هـاي تـاريخ و كـدام تمـدن و جامعه، همه ی انسان ها درست تغديه شده اند و خوراك كافي در اختيار داشته اند و فرزندانشان زمينه ی رشد يافته اند و در كجا مسائل مادي آنـان حـل شـده اسـت. در قـرن حاضـر كـه اوج شـكوفايي
تمدن هاي ظاهري بشري است، وسايل و ابزار مادي براي همه ی انسان ها و در همه ی اجتماعات كجا فراهم شده است؟ آمارها از گرسنگي هـاي پنهـان و آشـكار اكثريـت قـاطع بـشريت، و سـيري و پرخوري اقليت ها پرده برمي دارد.
در طول تاريخ، از برخي دوره هاي گذرا و كوتاه حكومت هاي پيامبران به ويژه حكومـت پيـامبر اسلام و چهار سال خلافت امام علي كه بگذريم، انسان همواره در اثر ظلم و بي عدالتي فساد و تباهي هاي مادي و معنوي از نعمت حيات شايسته محروم بـوده اسـت. زمـين نيـز دچـار مرگي وحشت بار شده است؛ زيرا مرگ و حيات زمين با مرگ و حيات ساكنان آن ارتباط مـستقيم دارد. با نگاهي به ويژگي هاي انسان ها و اجتماعات در حال حاضر ، بهتر مي توان مرگ انـسانيت را لمس نمود كه ان شاءاالله با ظهور حضرت مهدي زنده خواهد گرديد . ويژگي هـاي انـسان هـا و اجتماعات در دوران پيش از ظهور عبارتند از:
1 . شيوع ظلم و فساد در جهـان 2 . گـسيختن روابـط انـساني ؛ 3 . گسـستن روابـط خـانوادگي ؛ 4 . انگيزه هاي غيرانساني در روابط اجتماعي؛ 5 .روابط سودجويانه؛ 6 .نابودي عبادات.


ادامه دارد . . .