أشراط الساعه
حوادث طبیعی و دگرگونی هاي کیهانی در عصر ظهور و آستانه قیامت
أشراط جمع «شَرَط» به معناي نشانه یا ابتداي چیز است و «الساعه» به جزئی از اجزاي شبانه روز گفته می شود و مقصود از آن در اینجا قیامت است؛ بنابراین، مراد از اشراط الساعه، نشانه هایی است که پیش از قیامت یا در آستانۀ آن، واقع می شود. [1]
واژه اشراط در قرآن، فقط یک بار و به صورت اضافه به ضمیر"الساعه" این گونه به کار رفته است:
«فَهَلْ یَنْظُرُونَ إِلَّا السَّاعَۀَ أَنْ تَأْتِیَهُمْ بَغْتَۀً فَقَدْ جاءَ أَشْراطُها فَأَنَّی لَهُمْ إِذا جاءَتْهُمْ ذِکْراهُمْ»
آیا آنها جز این انتظاري دارند که قیامت ناگهان بر پا شود؛ [آن گاه ایمان آورند] در حالی که هم اکنون نشانه هاي آن آمده
است؛ اما هنگامی که بیاید، تذکر و ایمان آنها سودي نخواهد داشت.
مفسران، برخی از تحولات اجتماعی و همچنین فروپاشی نظام طبیعت و درهم پیچیده شدن و تبدیل آسمان و زمین پیش از ظهور قیامت را که در آیات گوناگونی به آنها اشاره شده است، از نشانه هاي قیامت دانسته اند.
در روایات به ویژه، روایات اهل سنّت نیز بر تحولات اجتماعی و دگرگونی هاي کیهانی که پیش از قیامت واقع می شود «اشراط الساعه» اطلاق شده است. [2]
پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) دربارة نشانه هاي قیامت می فرماید:
به ناگزیر ده چیز، پیش از برپایی قیامت، رخ خواهد داد: خروج سفیانی، دجّال، پیدا شدن دود، جنبنده، خروج قائم، طلوع خورشید از مغرب آن، فرود آمدن حضرت عیسی، فرو رفتن [در زمین] در ناحیه مشرق و فرو رفتن در منطقه جزیره العرب و آتشی که از انتهاي عدن بر می خیزد و مردمان را به سوي صحراي محشر راهنمایی می کند. [4]
بر این اساس می توانیم «اشراط الساعه» را سلسله اي از حوادث اجتماعی و طبیعی بدانیم که از زمان بعثت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) آغاز، و تا فروپاشی کامل نظام طبیعت ادامه می یابد و همۀ آنها را می توان نشانه هایی از نزدیک شدن رستاخیز بزرگ دانست.
البته در برخی روایات، افزون بر موارد یادشده، از پاره اي پدیده هاي اجتماعی نادرست و گناهان آشکار و عمومی نیز به عنوان اشراط الساعۀ نام برده شده که مشروح ترین و جامع ترین حدیث در این زمینه حدیثی است که ابن عباس از پیغمبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) در داستان حجه الوداع نقل کرده که بسیاري از مسائل را به ما می آموزد و حاوي نکات فراوانی است.
مرحوم علامه طباطبایی در تفسیر المیزان این روایت را به نقل از تفسیر قمی، از رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) این گونه نقل کرده است:
قمی در تفسیر خود از پدرش از سلیمان بن مسلم خشاب از عبد اللَّه بن جریح مکی از عطاء بن ابی ریاح از عبداللَّه بن عباس نقل کرده که گفت: با رسول خدا به زیارت حج رفتیم، همان حجی که بعد از آن رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از دنیا رفت، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در کعبه را گرفت و سپس روي نازنین خود را به طرف ما کرد و فرمود: می خواهید شما را خبر دهم از علامات قیامت؟
و در آن روز سلمان رضی الله عنه از هر کس دیگر به آن جناب نزدیکتر بود، لذا او در پاسخ رسول خدا (صلی الله علیه و آله)
گفت: بله یا رسول اللَّه، حضرت فرمود: یکی از نشانه هاي قیامت این است که نماز ضایع می شود یعنی از میان مسلمین
می رود. و از شهوات پیروي می شود و مردم به سوي هواها میل می کنند، ثروت، مقامی عظیم پیدا می کند و مردم آن را تعظیم می کنند، دین به دنیا فروخته می شود، در آن زمان است که دل افراد با ایمان درونشان، براي منکرات بسیاري که می بینند و نمی توانند آن را تغییر دهند آب می شود آن چنان که نمک در آب حل می گردد.
سلمان با تعجب گفت: یا رسول اللَّه! به راستی چنین روزي خواهد رسید؟
فرمود: آري، به آن خدایی که جانم به دست او است، اي سلمان در آن هنگام سرپرستی و ولایت مسلمانان را امراي جور به دست می گیرند، امرایی که وزرایی فاسق و سرشناسانی ستمگر و امنایی خائن دارند.
سلمان پرسید: به راستی چنین وضعی پیش خواهد آمد یا رسول اللَّه؟ فرمود: آري به آن خدایی که جانم به دست او است اي سلمان. در این موقع منکر، معروف، و معروف، منکر می شود، خائن امین قلمداد می گردد و امین خیانت می کند، دروغگو تصدیق می شود و راستگو تکذیب می گردد.
سلمان با حالت تعجب پرسید: یا رسول اللَّه به راستی چنین چیزي خواهد شد؟ فرمود:
آري به آن خدایی که جانم به دست او است اي سلمان در آن روزگار زنان به امارت می رسند و کنیزان طرف مشورت قرار
می گیرند و کودکان بر فراز منبر می روند و دروغ نوعی زرنگی و زکات خسارت، و خوردن بیت المال نوعی غنیمت شمرده
شود، مرد به پدر و مادرش جفا ولی به دوستش نیکی می نماید و ستاره دنباله دار طلوع می کند.
سلمان باز پرسید: یا رسول اللَّه آیا چنین چیزي خواهد شد؟ فرمود: آري به آن خدایی که جانم به دست او است اي سلمان! در این موقع زن با شوهرش در تجارت شرکت کند و باران در فصلش نیامده بلکه در گرماي تابستان می بارد و افراد کریم سخت خشمگین می گردند، مرد فقیر تحقیر می شود، در این هنگام بازارها به هم نزدیک می شوند وقتی یکی می گوید": من چیزي نفروختم "و آن دیگري می گوید": من سودي نبرده ام "طوري می گویند که هر شنونده می فهمد دارد به خدا بد و بیراه می گوید.
سلمان پرسید: آیا حتماً چنین وضعی خواهد شد یا رسول اللَّه؟ فرمود: آري به آن خدایی که جانم به دست او است، اي سلمان در این هنگام اقوامی بر آنان مسلط می شوند که اگر لب بجنبانند کشته می شوند و اگر چیزي نگویند دشمنان همه چیزشان را مباح و براي خود حلال می کنند تا با بیت المالشان کیسه هاي خود را پر کنند و به ناموس شان تجاوز نموده، خونشان را بریزند و دل هاشان را پر از وحشت و رعب کنند و در آن روز مؤمنین را جز در حال ترس و وحشت و رعب و رهبت نمی بینی.
سلمان گفت: یا رسول اللَّه آیا چنین روزگاري بر مؤمنین خواهد گذشت؟ فرمود: آري به آن خدایی که جانم به دست او است اي سلمان در این هنگام چیزي از مشرق می آورند و چیزي از مغرب تا امت اسلام را سرپرستی کنند، در آن روز واي به حال ناتوانان امت من، از شر شرقی و غربی ها و واي به حال آن شرقیان و غربیان از عذاب خدا، آري نه کوچکی را رحم می کنند و نه پاس حرمت بزرگی را دارند و نه از هیچ مقصري عفو می کنند، اخبارشان همه فحش و ناسزا است، جثه آنان جثه و بدن آدمیان است ولی دل هاشان دل هاي شیاطین.
سلمان عرضه داشت: یا رسول الله آیا چنین روزي خواهد رسید؟ فرمود: آري به آن خدایی که جانم به دست او است اي سلمان، در این هنگام مردان به مردان اکتفاء می کنند و زنان به زنان و همان طوري که پدر و اهل خانواده نسبت به دختر غیرت به خرج می دهند نسبت به پسر نیز غیرت به خرج می دهند، مردان به زنان شبیه میشوند و زنان به مردان و زنان بر مرکب ها سوار می شوند که از طرف امت من لعنت خدا بر آنان باد.
سلمان از در تعجب پرسید: یا رسول اللَّه آیا چنین وضعی پیش می آید؟ فرمود: آري به آن خدایی که جانم به دست او است اي سلمان، در این هنگام مساجد طلا کاري و زینت می شود آن چنان که کلیساها و معبد یهودیان زینت می شود، قرآن ها به زیور آلات آرایش و مغازه ها بلند و صف ها طولانی می شود اما با دل هایی که نسبت به هم خشمگین است و زبان هایی که هر یک براي خود منطقی دارد.
سلمان پرسید: یا رسول اللَّه آیا این وضع پیش می آید؟ فرمود: آري به آن خدایی که جانم به دست او است، در آن روز مردان و پسران امت من با طلا خود را می آرایند و حریر و دیبا می پوشند و پوست پلنگ کالاي خرید و فروش می گردد.
سلمان پرسید: یا رسول اللَّه آیا این نیز واقع خواهد شد؟ فرمود: آري به آن خدایی که جانم به دست او است، اي سلمان در آن روز ربا همه جا را می گیرد و یک عمل آشکار می شود و معاملات با غیبت و رشوه انجام می شود و دین خوار و دنیا بلند مرتبه می شود.
سلمان گفت: یا رسول اللَّه آیا این نیز واقع خواهد شد؟ فرمود: آري به آن خدایی که جانم به دست او است اي سلمان در این
هنگام طلاق زیاد می شود و هیچ حدي جاري نمی گردد و البته خداي تعالی از این بابت هرگز متضرر نمی شود.
سلمان عرضه داشت: یا رسول اللَّه آیا این نیز واقع خواهد شد؟ فرمود: آري به آن خدایی که جانم به دست او است اي سلمان در این زمان کنیزان آوازه خوان و نوازنده پیدا می شوند و اشرار امت من بر امت، ولایت و حکومت می کند.
سلمان پرسید: یا رسول الله آیا چنین وضعی خواهد شد؟ فرمود: آري به آن خدایی که جانم به دست او است اي سلمان در این موقع اغنیاي امت من صرفاً به منظور گردش و تفریح به حج می روند و طبقه متوسط براي تجارت و فقرا به منظور خودنمایی و ریا حج می روند، در این هنگام است که اقوامی قرآن را براي غیر خدا می آموزند و آن را نوعی مزمار و آلت موسیقی اتخاذ می کنند، اقوامی دیگر به تعلم فقه اسلامی می پردازند اما براي غیر خدا. در آن روزگار زنازادگان زیاد می شوند. با قرآن آوازه خوانی می کنند و بر سر دنیا سر و دست می شکنند.
سلمان عرضه داشت: یا رسول اللَّه آیا چنین وضعی خواهد شد؟ فرمود: آري به خدایی سوگند که جانم به دست او است اي سلمان این وقتی است که حرمت ها و قرق ها شکسته شود و مردم از روي آگاهی و عمد در پی ارتکاب گناه باشند و اشرار بر اخیار مسلط شوند، دروغ فاش و بی پرده و لجاجت ها ظاهر گردد و فقرا فقر خود را علنی کنند، مردم در لباس به یکدیگر مباهات کنند و باران در غیر فصل ببارد و مردم شطرنج و نرد و موسیقی را کاري پسندیده بشمارند و در مقابل امر به معروف و نهی از منکر را عملی نکوهیده بدانند تا آنجا که یک فرد با ایمان ذلیل ترین و منفورترین فرد امت شود و قاریان عابدان را ملامت کنند و عابدان قاریان را این مردمند که در ملکوت آسمان ها رجس و نجس نامیده می شوند.
سلمان از در تعجب پرسید: یا رسول الله آیا چنین وضعی پیش می آید؟ فرمود: آري به آن خدایی که جانم به دست او است اي سلمان در این هنگام است که توانگر هیچ دلواپسی جز فقیر شدن ندارد، حتی یک گدا در طول یک هفته یعنی بین دو جمعه درخواست می کند و کسی نیست که چیزي در دست او بگذارد.
سلمان باز پرسید: یا رسول الله آیا چنین روزگاري خواهد رسید؟ فرمود: آري به آن خدایی که جانم در دست او است اي سلمان در این زمان رویبضه تکلم می کنند، پرسید: یا رسول الله پدر و مادرم فداي تو، رویبضه چیست؟ فرمود: چیزي و کسی به سخن درمی آید و در امور عامه سخن می گوید که هرگز سخن نمی گفت، در این هنگام است که مردم، دیگر زیاد زنده نمی مانند ناگهان زمین نعره اي می کشد و هر قومی چنین می پندارد که زمین تنها در ناحیه او نعره کشید بعد تا هر زمانی که خدا بخواهد همچنان می مانند و سپس واژگونه می شوند و زمین هر چه در دل دارد بیرون می ریزد و خود آن جناب فرمود: یعنی طلا و نقره را آن گاه با دست خود به ستون هایی که در آنجا بود اشاره نموده و فرمود مثل این، ولی در آن روز دیگر نه طلایی فایده دارد و نه نقره اي.
این است معناي آیه: فَقَدْ جاءَ أَشْراطُها؛ علامتهایش بیامد. [5]

نیز ن.ك: آخرالزمان، خروج سفیانی، خروج دجال، خروج دابۀ الارض، طلوع خورشید از مغرب، نزول عیسی (علیه السلام) .

پی نوشت:
1-خلیل بن احمد، کتاب العین، ج 6، ص 235 ؛ طریحی، مجمع البحرین، ج 4، ص 257
2- سوره محمد (47): 18
3- ر.ك: صنعانی، المصنف، ج 11 ، ص 274 ؛ علی بن جعد، مسند، ص 248 ؛ ابن ابیشیبه، المصنف، ج 8، ص 267 ؛ ابن ابی عاصم،کتاب الاوائل، ص 114 ؛ نسائی، السنن الکبري، ج 1، ص 255 ؛ طبرانی، المعجم الکبیر، ج 9، ص 296
4- «عَشْرٌ قَبْلَ السَّاعَۀِ لَا بُدَّ مِنْهَا السُّفْیَانِیُّ وَ الدَّجَّالُ وَ الدُّخَانُ وَ الدَّابَّۀُ وَ خُرُوجُ الْقَائِمِ وَ طُلُوعُ الشَّمْسِ مِنْ مَغْرِبِهَا وَ نُزُولُ عِیسَی (علیه السلام) وَ خَسْفٌ بِالْمَشْرِقِ وَ خَسْفٌ بِجَزِیرَةِ الْعَرَبِ وَ نَارٌ تَخْرُجُ مِنْ قَعْرِ عَدَنٍ تَسُوقُ النَّاسَ إِلَی الْمَحْشَرِ»، کتاب الغیبۀ، ص 436 ،«. ح 426 ؛ ر.ك: ابن حبان، الصحیح، ج 15 ، ص 257
5-محمد حسین طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، ج 5، ص 649 552