اول: شب قدر که شب بروز و ظهور قدر و منزلت و میمنت و سلطنت و عظمت و جلالت امام عصر است، به سبب نزول روح و آنقدر ملائکه است بر آن جناب که بر زمین جای تنگ شود، برای تقدیر امور سال عباد هوالله تعالی. در این عبارت اشاره شده به سه وجه از وجوهی که برای نامیده شدن این شبها به شب قدر گفته اند. (منه ره) چنان که در اخبار بسیار رسیده.
در تفسیر علی بن ابراهیم به چند سند معتبر از حضرت باقر و صادق و کاظم علیه السلام روایت کرده که فرمودند در تفسیر آیه مبارکه: «فیها یفرق کل امر حکیم.» [1] که خداوند تقدیر می کند هر امری را از حق و باطل و آنچه می شود در این سال.
و از برای خداوند است در آن بداء و مشیت که پیش اندازد آنچه را بخواهد و تأخیر نماید آنچه را بخواهد از آجال و ارزاق و بلایا و اعراضص و امراض، زیاده کند در آنها آنچه را که بخواهد و کم کند آنچه را که بخواهد و می دهد آن را به رسول خدای صلی الله علیه و آله و سلم و می دهد رسول خدا به امیرالمؤمنین علیه السلام و می دهد آن را امیرالمؤمنین به ائمه علیه السلام تا اینکه می رسد به صاحب الزمان ارواحنا له الفداء و شرط می کند در آن بداء و مشیت و تقدیم و تأخیر را.
و نیز روایت کرده که: «خداوند تقدیر می کند در شب قدر آجال و ارزاق را و هر امری که حادث می شود از موت و حیات یا ارزانی و گرانی یا خیر یا شر.»
تا آنکه گفته که: «نازل می شود ملائکه و روح القدس بر امام زمان و می دهند به او آنچه را که نوشتند از این امور».
و نیز روایت کرده که جناب باقر علیه السلام فرمود به ابوالمهاجر که: «مخفی نمی شود بر ما شب قدر، زیرا که ملائکه طواف می کنند به مادر آن شب.»
و شیخ صفار در «بصایر الدرجات» روایت کرده از داوود بن فرقد که گفت: سئوال نمودم از او یعنی صادق علیه السلام از قول خداوند عزوجل: «انا انزلناه فی لیله القدر * و ما ادریک ما لیله القدر.»
فرمود: «نازل می شود در او آنچه می شود از این سال از موت یا مولود.»
گفتم به او: «به سوی که نازل می شود؟»
فرمود: «به سوی که شاید باشد، بدرستی که مردم این شب را در نماز و دعا و مسألت اند و صاحب این امر در شغلی است، نازل می شود ملائکه به سوی او به جهت امور سال از غروب آفتاب تا طلوع.»
و نیز روایت کرده از عبدالله بن سنان که گفت: سئوال کردم از آن جناب از نصف شعبان. پس فرمود: «در نزد من از آن چیزی نیست ولکن هرگاه شب نوزدهم از ماه رمضان شد، تقسیم می شود در آن ارزاق و نوشته می شود در آن آجال و بیرون می آید در آن برات و منشور حاج و خداوند، نظر لطف می فرماید به سوی عباد خود، پس می آمرزد مرا ایشان را مگر شارب خمر. پس هر گاه شب بیستم و سوم شد، جدا می شود در آن هر امر محکمی آنگاه، به پایان می رسد و امضا کرده می شود.»
گفتم: «به کی می رسد؟»
فرمود: «به سوی صاحب شما، یعنی امام شما.»
در خبر دیگر فرمود: «نوشته می شود در آن قافله حاج و آنچه می شود در آن سال از طاعتی یا معصیتی یا مردنی یا حیاتی و خدای تعالی پدیدار می کند در شب و روز، آنچه را که می خواهد، آنگاه می افکند آن را به سوی صاحب زمان علیه السلام.»
حارث بن مغیره سوال کرد که: «صاحب ارض کیست؟»
فرمود: «صاحب شما!»
و در خبر دیگر فرمود: «بدرستی که خداوند تقدیر می فرماید در آن مقادیر آن سال را، آنگاه انفاذ می فرماید آن را به سوی زمین.»
معلی بن خنیس پرسید: «به سوی که؟»
فرمود: «به سوی که می بینی ای عاجز!؟» (یا فرمود: «ای ضعیف؟»)
و در خبر دیگر فرمود: «چون شب قدر می شود خداوند می نویسد در آن آنچه می شود، آنگاه می اندازد آن را.»
راوی پرسید: «به سوی کی؟»
فرمود: «به سوی کی می دانی احمق؟»
و علامه مجلسی در «زاد المعاد» فرمود: «از بعضی احادیث ظاهر می شود که هر سه شب، قدرند و در شب اول، تقدیر امور می شود و در شب دوم، به کثرت دعا و عبادت ممکن است بعضی تغییر بیابد و در شب سوم، حتم می شود و تغییر نمی یابد یا بسیار کم تغییر می یابد؛ بلا تشبیه مانند ارقام پادشاهان که اول تعلیقه می شود و تغییرش آسان است، بعد از آن ثبت دفاتر می شود و تغییرش دشوارتر است، اما به مهر مهر آثار مزین نگردیده باز ممکن است تغییر بیابد و چون به مهر اشرف رسید به منزله حتم است و تغییرش در نهایت صعوبت است.»
و نیز در مقام ذکر مرغبات عبادت در شب قدر فرموده: «چون حضرت صاحب الامر علیه السلام در تمام این شب با ملائکه مقربین محشور است و فوج فوج به خدمت او می آیند و بر او سلام می کنند و تقدیرات که برای او و سایر خلق شده است بر او عرض می کند، سزاوار نیست در چنین شبی تأسی به امام خود نکنند و به غفلت به سر آورند.
و نیز از قواعد عبادت آن شب شمرده که چون تقدیرات جمیع امور از عمر و مال و فرزند و عزت و صحت و توفیق اعمال خیر وسایر امور در این شب می شود، اصلاح تمام احوال سال را در این شب خواهد بود و ممکن است که نام کسی در دیوان اشقیا نوشته باشد و در این شب تغییر یابد و از زمره سعادتمندان نوشته شود. چنان که این مضمون در اکثر دعاها و احادیث معتبره وارد شده است.» انتهی.
بنابر آنچه در باب گذشته ذکر شد که دعا برای آنجناب را باید مقدم داشت بر دعای برای نفس خود و در این شب مشغول است به آن امر عظیم الهی که در اخبار گذشته و غیر آن اشاره شد به آن. پس بهترین دعاها طلب نصرت و اعانت و حفظ الهی است برای آن جناب، چنان که گذشت که در شب بیست و سوم در جمیع حالات، چه در رکوع چه در سجود و چه نشسته یا ایستاده بلکه در سایر اوقات باید خواند آن دعا را که مضمونش پس از حمد خداوند و صلوات بر رسول و آلش صلوات الله علیهم این بود که:
«بار خدایا! بوده باش از برای حجه بن الحسن المهدی ارواحنا له الفداء در این ساعت و هر ساعتی، ولی و حافظ و قائد و ناصر و راهنما و معین...» تا آخر که به همین نحو بود.
پس از آن توسل و استغاثه به آن جناب و طلب اعانت و شفاعت در انجام آنچه می خواهد و باید به دست مبارک او جاری شود و به نظر انور او بگذارد و تضرع و انابه که نظر لطف و رأفت خود را از او برندارد و به وسیله ای خود را به نیکی در نزد آن جناب مذکور نماید که او آنچه سزاوار بزرگی است در این شب که زمام امور به دست قدرت الهیه اوست، به او رفتار نماید.
در خبر معتبر است که: «هر که در شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان، هزار مرتبه سوره «اناانزلناه» را بخواند، هر آینه صبح کند با یقین شدید به اعتراف به آنچه مخصوص ماست از کرامتها در این شب، به سبب آنچه در خواب بیند.»
و عالم ربانی سید علی عبدالحمید نیلی در شرح «مصباح» شیخ طوسی (ره) بعد از نقل این خبر فرموده که: «در شب پنجشنبه بیست و سوم ماه رمضان سنه 788 در مسجد کوفه معتکف بودیم با جماعتی؛ پس از نماز، شروع کردیم در خواندن سوره «انا انزلناه» هزار مرتبه؛ پس چون فارغ شدیم هر یک از ما در جای خود خوابید.
پس، من در خواب دیدم و خواب غالب نبود بلکه شبیه بود به پینکی که گویا درها باز شده که نمی دانم آنها در آسمان است یا در زمین! و بیرون آمد از او جماعتی بر هیأت های نیکو و رو کردند به من و می گفتند: «ملازم شو ائمه معصومین خود را، پس ایشانند اعلام هداه، اکارم ثقات، سادات برره انقیاء سفره انجم زهر واوابین غرر و غیر از این از مکارم.» الخ.
و این مقام را گنجایش زیاده از این نیست.