چنانکه گفتيم، غيبت امام مهدي ارواحنا له الفداء به دو دوره تقسيم مي‏شود: «غيبت صغري» و «غيبت کبري».
غيبت صغري از سال 260 هجري (سال شهادت امام يازدهم) تا سال 329 (سال در گذشت آخرين نايب خاص امام) يعني حدود 69 سال بود. [1] در دوران غيبت صغري، ارتباط شيعيان با امام بکلي قطع نبود و آنان، به گونه‏اي خاص و محدود، با امام ارتباط داشتند.
توضيح آنکه: در طول اين مدّت، افراد مشخصي (که ذکرشان خواهد آمد) به عنوان «نايب خاص» با حضرت در تماس بودند و شيعيان مي‏توانستند به وسيله آنان مسائل و مشکلات خويش را به عرض امام برسانند و توسط آنان پاسخ دريافت دارند و حتي گاه به ديدار امام نائل شوند. ازينرو مي‏توان گفت در اين مدّت، امام، هم غايب بود و هم نبود.
اين دوره را مي‏توان دوران آماده سازي شيعيان براي غيبت کبري دانست که طي آن، ارتباط شيعيان با امام، حتي در همين حد نيز قطع شد و مسلمانان موظف شدند در امور خود به نايبان عام آن حضرت، يعني فقهاي واجد شرائط و آشنايان به احکام اسلام، رجوع کنند.
اگر غيبت کبري يکباره و ناگهان رخ مي‏داد، ممکن بود موجب انحراف افکار شود و ذهنها آماده پذيرش آن نباشد. اما گذشته از زمينه سازيهاي مدبرانه امامان پيشين، در طول غيبت صغري، بتدريج ذهنها آماده شد و بعد، مرحله غيبت کامل آغاز گرديد. همچنين امکان ارتباط نايبان خاص با امام در دوران غيبت صغري، و نيز شرفيابي برخي از شيعيان به محضر آن حضرت در اين دوره، مسئله ولادت و حيات آن حضرت را بيشتر تثبيت کرد. [2]
با سپري شدن دوره غيبت صغري، غيبت کبري و دراز مدّت امام آغاز گرديد که تاکنون نيز ادامه دارد و پس از اين نيز تا زماني که خداوند اذن ظهور و قيام به آن حضرت بدهد، ادامه خواهد داشت.
غيبت دو گانه امام دوازدهم، سالها پيش از تولد او توسط امامان قبلي، پيشگويي شده و از همان زمان توسط راويان و محدثان، حفظ و نقل و در کتابهاي حديث ضبط شده است که به عنوان نمونه به نقل چند حديث در اين زمينه اکتفا مي‏کنيم:
1 - امير مؤمنان - عليه السلام - فرمود:
(امام) غايب ما، دو غيبت خواهد داشت که يکي طولاني‏تر از ديگري خواهد بود. در دوران غيبت او، تنها کساني در اعتقاد به امامتش پايدار مي‏مانند که داراي يقيني استوار و معرفتي کامل باشند. [3]
2 - امام باقر - عليه السلام - فرمود:
(امام) قائم دو غيبت خواهد داشت که در يکي از آن دو: خواهند گفت: او مرده است... [4]
3 - ابوبصير مي‏گويد، به امام صادق - عليه السلام - عرض کردم: امام باقر مي‏فرمود: قائم آل محمد (ص) دو غيبت خواهد داشت که يکي طولاني‏تر از ديگري خواهد بود.
امام صادق - عليه السلام - فرمود: بلي، چنين است... [5]
4 - حضرت صادق - عليه السلام - فرمود:
امام قائم دو غيبت خواهد داشت: يکي کوتاه مدّت و ديگري دراز مدّت... [6]
سير تاريخ، صحت اين پيشگوييها را تأييد کرد و همچنانکه پيشوايان قبلي فرموده بودند، غيبتهاي دو گانه امام عينيّت يافت.