نگاهي به تاريخ اسلام نشان ميدهد که در طول زمان، افرادي جاه طلب و سودجو ادعاي مهدويت کردهاند، يا گروهي از مردم عوام افرادي را مهدي ارواحنا له الفداء ميپنداشتهاند. اين امر نشان ميدهد که موضوع مهدويت و اعتقاد به ظهور يک منجي غيبي، در ميان مسلمانان امري مسلّم و مورد قبول بوده است، و چون نام يا برخي از نشانههاي آن حضرت با مشخصات برخي از مدعيان ياد شده تطبيق ميکرده، آنان از اين موضوع سؤ استفاده کرده و خود را مهدي ارواحنا له الفداء قلمداد نمودهاند. يا چه بسا خود آنان ادعايي نداشتهاند لکن برخي از عوام الناس از روي ناداني يا شدّت ستم و بيدادگري حکومتها يا عجلهاي که در ظهور مهدي ارواحنا له الفداء داشتهاند، يا به علل ديگر، بدون آنکه در مجموع نشانههاي حضرت دقت کنند، به اشتباه، آنان را مهدي موعود تصور کردهاند.
به عنوان مثال: گروهي از مسلمانان «محمد بن حنفيه» را چون همنام و همکنيه پيامبر اسلام بوده، مهدي ارواحنا له الفداء پنداشته و بر اين باور بودهاند که او نمرده است و غايب است و بعداً ظاهر ميشود و بر دنيا مسلّط ميگردد. [1]
گروهي از فرقه اسماعيليه معتقد بودند که اسماعيل فرزند امام صادق - عليه السلام - نمرده، بلکه مرگ او از روي مصلحت اعلام شده است و او نميميرد و همان «قائم» موعود است و قيام ميکند و بر دنيا مسلّط ميشود. [2]
«محمد» مشهور به «نفس زکيه» پسر عبد الله بن حسن» در زمان منصور دوانيقي عباسي قيام کرد و به مناسبت نامش، پدرش ادعا کرد که همان مهدي موعود است و با تکيه روي اين موضوع، طرفداراني براي او فراهم آورد. [3]
در جريان قيام نفس زکيه، «محمد بن عجلان» که از فقيهان و عابدان مدينه بود، به کمک وي برخاست. وقتي که محمد شکست خورد و کشته شد، «جعفر بن سليمان» - حاکم مدينه - ابن عجلان را احضار کرد و به وي گفت: چرا با آن دروغگو خروج کردي؟ و آنگاه دستور داد دستش را قطع کنند.
فقيهان و اشراف مدينه که حضور داشتند از جعفر بن سليمان، براي ابن عجلان درخواست عفو کردند و گفتند: امير! محمد بن عجلان فقيه و عابد مدينه است و موضوع براي او مشتبه شده و خيال کرده است که محمد بن عبد الله، همان مهدي موعود است که در روايات آمده است. [4]
عين اين گرفتاري براي «عبد الله بن جعفر» نيز که از دانشمندان و محدثان بزرگ مدينه بود، پيش آمد و او هم در پاسخِ بازخواست حاکم مدينه، گفت:
من به اين علّت با محمد بن عبد الله همکاري کردم که يقين داشتم او همان مهدي موعود است که در روايات ما ياد شده است. تا او زنده بود هيچ شکي در اين موضوع نداشتم و هنگامي که کشته شد فهميدم که او مهدي ارواحنا له الفداء نيست، و بعد از اين ديگر فريب کسي را نخواهم خورد. [5]
منصور نيز، که نامش «عبد الله» و نام پرس «محمد» بود، بر پسر خويش لقب مهدي ارواحنا له الفداء گذارده و ادعا ميکرد که مهدي موعود فرزند من است، نه نفس زکيه! [6]
همچنين ميبينيم که برخي از فرقهها، به مهدويت بعضي از امامان پيشين اعتقاد داشتهاند، مثلاً «ناووسيه» حضرت صادق - عليه السلام - را مهدي ارواحنا له الفداء و امام و زنده و غايب ميپنداشتند. [7] «واقفيه» همين اعتقاد را درباره امام موسي بن جعفر - عليه السلام - داشتند. [8] و بر اين باور بودند که آن حضرت نميميرد تا بر شرق و غرب جهان مسلّط مهدي ارواحنا له الفداء است. [9] و بالأخره گروهي نيز پس از رحلت امام حسن عسکري - عليه السلام - فوت آن حضرت را انکار کردند و گفتند: او زنده و غايب است و همان امام «قائم» ميباشد. [10]
اينها نمونه هايي است که نشان ميدهد موضوع مهدويت در زمان پيامبر اسلام (ص)و بعد از، موضوع مسلّمي بوده است و امت اسلام همواره در انتظار شخصي بودهاند که قيام کند و با ظلم و ستم بستيزد و پرچم حاکميت عدل و داد را در جهان به اهتزاز در آورد.
بديهي است که سؤ استفاده برخي بازيگران از موضوع مهدويت در بعضي از ادوار، هرگز نميتواند مجوّزي براي انکار اصل مسئله مهدويت باشد، زيرا در طول تاريخ، حقايق بسياري از سوي عناصر بازيگر و فرصت طلب مورد سؤ استفاده قرار گرفته است. مدعيان الوهيت، يا نبوت و سايرمقامات معنوي، در دنيا کم نبودهاند اديان ساختگي نيز در نيا کم نبوده است. ولي انيها هزگز دليل اين نميشود که کسي منکر اصل وجود خدا و نبوت انبيأ گردد.
علم و دانش و صنعت نيز در زمان ما مورد سؤ استفاده واقع شده و در راههاي ضد بشري به کار ميرود، ولي آيا اين باعث ميشود که ما اصل علم و صنعت را نفي کنيم؟!
[1] نوبختي، فرق الشيعة، نجف، المطبعة الحيدرية، 1355 ه. ق، ص 27 - شهرستاني، الملل و النحل، قم، منشورات الرضي، ج 1، ص132.
[2] نوبختي، همان کتاب، ص 67 -68.
[3] ابن طقطقا، الفخري، بيروت، دار صادر، 1386 ه. ق، ص 165 -166.
[4] ابو الفرج الاصفهاني، مقاتل الطالبيين، نجف، المکتبة الحيدرية، 1385 - ق، ص193.
[5] ابو الفرج الاصفهاني، همان کتاب، ص195.
[6] ابو الفرج، همان کتاب، ص162.
[7] شهرستاني، همان کتاب، ج 1، ص148.
[8] شهرستاني، همان کتاب، ص150.
[9] نوبختي، همان کتاب، ص 80 و.83.
[10] نوبختي، همان کتاب، ص96.