قرآن کريم در زمينه ظهور و قيام حضرت مهدي ارواحنا له الفداء - مانند بسياري از زمينههاي ديگر - بدون انيکه وارد جزئيات شود، به صورت کلي و اصولي بحث کرده است؛ يعين از تشکيل حکومت عدل جهاني، و پيروزي کامل و نهائي صالحان در روي زمين سخن گفته است. اين گونه آيات را مفسران اسلامي، به استناد مدارک حديثي و تفسيري، مربوط به حضرت مهدي ارواحنا له الفداء و ظهور و قيام او دانستهاند. ما از مجموع آيات قرآني که دانشمندان آنها را ناظر به اين موضوع دانستهاند. [1] و صراحت بيشتري دراند، جهت رعايت اختصار، سه ايه را مورد بررسي قرار ميدهيم:
1 - وَلقَد کتبنا فِي الزّبُورِ مِن بَعدِ الذّکرِ أنّ الأرضَ يَرِثُها عِبادِيََ الصّالِحُونَ [2] «ما، در (کتاب) زبور پس از تورات نوشتهايم که سرانجام، زمين را بندگان صالح من به ارث خواهند برد».
در توضيح معناي اين آيه ياد آوري ميکنيم که: «ذکر» در اصل به معناي هر چيزي است که مايه تذکر و ياد آوري باشد ولي در آيه ياد شده به کتاب آسماني حضرت موسي - عليه السلام - يعني «تورات» تفسير گرديده است به قرينه اينکه قبل از زبور معرفي شده است.
طبق تفسير ديگري، «ذکر» اشاره به قرآن مجيد است زيرا که در خود آيات قران اين عنوان به قرآن گفته شده است: اّن هُوَ اّلاّ ذِکرٌ لِلعالَمين [3] بنابراين، کلمه «من بعد» به معناي «علاوه بر» بوده و معناي آيه چنين خواهد بود: ما، علاوه بر قرآن، در زبور نوشتهايم که سرانجام، زمين را بندگان صالح من به ارث خواهند برد [4]
مرحوم شيخ مفيد در آغاز فصل مربوط به حضرت مهدي ارواحنا له الفداء، به اين آيه و آيه بعدي که نقل ميکنيم، استناد کرده است. [5]
در تفسير اين آيه از امام باقر - عليه السلام - نقل شده است که فرمود: اين بندگان صالح، همان ياران مهدي ارواحنا له الفداء در آخر الزمانند [6]
مفسر برجسته قرآن، مرحوم «طبرسي» در تفسير آيه مزبور پس از نقل حديث ياد شده ميگويد:
حديثي که شيعه و سني از پيامبر اسلام (ص)نقل کردهاند، بر اين موضوع دلالت دارد: «اگر از عمر دنيا جز يک روز باقي نماند، خداوند آن روز را آن قدر طولاني ميگرداند تا مردي صالح از خاندان مرا بر انگيزد و او جهان را پر از عدل و داد کند همان گونه که از ظلم و جور پر شده باشد». [7]
اشاره قرآن به پيشگويي حکومت بندگان شايسته خداوند در روي زمين در کتاب تورات و زبور، نشان ميدهد که اين موضوع از چنان اهميتي برخوردار است که در کتب آسماني پيامبران پيشين يکي پس از ديگري مطرح ميشده است.
جالب توجه اين است که عين اين موضوع در کتاب «مزامير داود» که امروز جز کتب عهد قديم (تورات) است و مجموعهاي از مناجاتها و نيايشها و اندرزهاي داود پيامبر - عليه السلام - است، به تعبيرهاي گوناگون به چشم ميخورد.از جمله در مزمور 37 ميخوانيم:
«... شريران منقطع ميشوند، اما متوکلانِ به خداوند وارث زمين خواهند شد، و حال اندک است که شرير نيست ميشود که هر چند مکانش را استفسار نمايي ناپيدا خواهد بود اما متواضعان وارث زمين شده از کثرت سلامتي متلذذ خواهند شد».
همچنين در همان مزمور چنين ميخوانيم:
«... متبرکان (خداوند) وارث زمين خواهند شد، اما ملعونان وي منقطع خواهند شد». [8]
2 - وَنُريدُ أن نَمُنّ عَلَي الّذينَ استُضعِفُوا فِي الأرضِ... [9] «وارد کردهايم که بر مستضعفان زمين نعمت بخشيم و آنان را پيشوايان و وارثان (زمين) قرار دهيم».
چنانکه در بخش «مهدي در منابع شيعه» نقل کرديم، امير مؤمنان - عليه السلام - پس از پيشگويي بازگشت و گرايش (مردم) جهان به سوي خاندان وحي، اين آيه را تلاوت فرمود. [10]
«محمد بن جعفر»، يکي از علويان، در زمان مأمون بر ضد خلافت عباسي قيام کرد. او ميگويد: روزي شرح گرفتاريها و فشارهايي را که با آنها روبرو هستيم، براي مالک بن انس نقل کردم. او گفت: صبر کن تا تأويل آيه: وَنُريدُ أن نَمُنّ عَلَي الّذين... آشکار گردد. [11]
3 - وَعَدَ اللهُ الّذينَ آمَنُوا مِنکُم وَعَمِلُوا الصّالِحاتِ لَيَستَخلِفَنّهُم فِي الأرضِ کَمَا استَخلَفَ الّذين مِن قَبلِهِم وَلَيُمَکّنَنّ لَهُم دينَهُمُ الّذِي ارتَضي لَهُم وَليُبَدِلَنّهُم مِن بَعدِ خَوفِهِم أَمناً يَعبُدُونَني لايُشرِکُونَ بِي شَيئاً... [12]
«خداوند به کساني از شما که ايمان آورده و اعمال صالح انام دادهاند، وعده داده است که حتماً آنان را خليفه روي زمين خواهد کرد، همان گونه که پيشينيان را خلافت روي زمين بخشيد؛ و دين و آييني را که خود براي آنان پسنديده استقرار خواهد بخشيد و بيم و ترس آنان را به ايمني و آرامش مبدّل خواهد ساخت (آنچنانکه) مرا ميپرستند و چيزي را براي من شريک قرار نميدهند...».
مرحوم «طبرسي» در تفسير اين آيه ميگويد:
از خاندان پيامبر روايت شده است که اين آيه درباره آل محمد (ص) نازل شده است. «عيّاشي» از حضرت علي بن الحسين - عليه السلام - روايت کرده است که اين آيه را خواند و فرمود: به خدا سوگند آنان شيعيان ما خاندان پيامبر هستند. خداوند اين کار را در حق آنان به دست مردي از ما به انجا ميرساند و او مهدي ارواحنا له الفداء اين امت است. او همان کسي است که پيامبر (ص)درباره او فرمود:
«اگر از عمر دنيا جز يک روز باقي نماند، خداوند آن روز را آن قدر طولاني ميگرداند تا مردي از خاندان من حاکم جهان گردد. اسم او اسم من (محمد) است، او زمين را از عدل و داد پر ميسازد همان گونهکه از ظلم و جور پر شده باشد».
«طبرسي» ميافزايد: اين معنا در تفسير آيه مزبور از امام باقر - عليه السلام - و امام صادق - عليه السلام - نيز روايت شده است. [13]
[1] حکيمي، محمد رضا، خورشيد مغرب، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، 1360 ه. ش، ص 140 -151.
[2] انبيأ:106.
[3] تکوير / 27.
[4] (آيت الله) مکارم، ناصر، مهدي انقلابي بزرگ، چاپ دوم، قم، مطبوعاتي هدف، ص 121 -122.
[5] الارشاد، قم، مکتبة بصيرتي، ص346.
[6] طبرسي، مجمع البيان، تهران، شرکة المعارف الاسلامية، 1379 ه. ق، ج 7، ص66.
[7] طبرسي، همان کتاب، ص67.
[8] تورات، ترجمه فارسي توسط وِليَم کِلِن فسّيس اِکِسّي به دستور مجمع مشهور بِرِتِش فاين بَيبَل سُسَيتي، چاپ لندن، 1856 م، ص1030.
[9] قصص:6.
[10] شرح نهج البلاغة، ابن ابي الحديد، ج 19، ص 29، حکمت.205.
[11] ابو الفرج، همان کتاب، ص359.
[12] نور:55.
[13] مجمع البيان، ج 7، ص152.